Een graaf bekleedde een ambt waartoe hem de Keizer had geroepen. Een baron beschouwde zich als baron ‘door de genade Gods’. (Hrabia piastował urząd, do którego powołał go cesarz. Baron uważał się za barona 'z łaski Bożej'; graaf bekleedde een ambt – hrabia piastował urząd, de Keizer had geroepen – cesarz powołał, baron beschouwde zich als baron ‘door de genade Gods’ – baron uważał się za barona 'z łaski Bożej').

De graven vertegenwoordigden den Keizer, en voerden als zoodanig diens banier, d.i. den Standaard van het Ryk. (Hrabowie reprezentowali cesarza i jako tacy nosili jego sztandar, tj. sztandar Rzeszy; graven vertegenwoordigden den Keizer – hrabowie reprezentowali cesarza, diens banier – jego sztandar, Standaard van het Ryk – sztandar Rzeszy).

Een baron bracht volk op de been onder zyn eigen vaan, als baanderheer. (Baron mobilizował lud pod swoim własnym sztandarem, jako pan chorągwi; baron bracht volk op de been – baron mobilizował lud, eigen vaan – własny sztandar, baanderheer – pan chorągwi).

De omstandigheid nu, dat graven en hertogen gewoonlyk uit de baronnen werden gekozen, bracht te-weeg dat zy het gewicht hunner betrekking in de schaal legden by den invloed dien zy aan hun geboorte ontleenden, en hieruit schynt later, vooral toen men aan de erfelykheid dezer betrekkingen was gewoon geraakt, de voorrang ontstaan te zyn, dien deze titels hadden boven dien van baron. (Okoliczność, że hrabiowie i książęta zazwyczaj byli wybierani spośród baronów, spowodowała, że przywiązywali oni wagę do swoich stanowisk zgodnie z wpływem, jaki wynikał z ich urodzenia, i z tego wynika, że później, zwłaszcza gdy przyzwyczajono się do dziedziczności tych stanowisk, powstała przewaga tych tytułów nad tytułem barona; omstandigheid – okoliczność, graven en hertogen gewoonlyk uit de baronnen werden gekozen – hrabiowie i książęta zazwyczaj byli wybierani spośród baronów, gewicht hunner betrekking in de schaal legden – przywiązywali wagę do swoich stanowisk, invloed dien zy aan hun geboorte ontleenden – wpływ wynikający z ich urodzenia, erfelykheid dezer betrekkingen – dziedziczność tych stanowisk, voorrang ontstaan te zyn – powstała przewaga, boven dien van baron – nad tytułem barona).

Nog heden-ten-dage zou menige vryheerlyke familie – zonder keizerlyk of koninklyk patent, dat is een zoodanige familie, die haren adel afleidt van het ontstaan des lands, die altyd van adel was omdat ze van adel was – autochthoon – een verheffing tot den gravenstand, als derogeerend afwyzen. (Nawet dzisiaj wiele rodzin wolnych panów – bez patentu cesarskiego lub królewskiego, tj. takich rodzin, które wywodzą swoje szlachectwo od początków kraju, które zawsze były szlachetne, ponieważ były szlachetne – autochtoniczne – odrzuciłoby nadanie tytułu hrabiowskiego jako poniżające; heden-ten-dage – dzisiaj, vryheerlyke familie – rodziny wolnych panów, keizerlyk of koninklyk patent – patent cesarski lub królewski, afleidt van het ontstaan des lands – wywodzi swoje szlachectwo od początków kraju, **altyd van adel was omdat ze van adel was** – zawsze były szlachetne, ponieważ były szlachetne, autochthoon – autochtoniczne, verheffing tot den gravenstand – nadanie tytułu hrabiowskiego, derogeerend afwyzen – odrzuciłoby jako poniżające).

Er zyn voorbeelden van. (Są na to przykłady; voorbeelden – przykłady).

De personen die met het bestuur van zoodanig graafschap belast waren, trachtten natuurlyk van den Keizer te verkrygen dat hun zoons, of, by-gebreke daarvan, andere bloedverwanten, hen in hun betrekking zouden opvolgen. (Osoby obarczone zarządzaniem takim hrabstwem naturalnie starały się uzyskać od cesarza zgodę, aby ich synowie lub, w ich braku, inni krewni, zastąpili ich na tym stanowisku; bestuur van zoodanig graafschap belast – zarządzanie takim hrabstwem, natuurlyk trachtten – naturalnie starały się, den Keizer te verkrygen – uzyskać od cesarza, zoons of andere bloedverwanten – synowie lub inni krewni, hen in hun betrekking zouden opvolgen – zastąpili ich na tym stanowisku).

Dit geschiedde dan ook gewoonlyk, schoon ik niet geloof dat ooit het recht op deze opvolging organisch is erkend geworden, althans wat deze beambten in de Nederlanden aangaat, by-voorbeeld, de graven van Holland, Zeeland, Henegouwen of Vlaanderen, de hertogen van Brabant, Gelderland, enz. (To działo się zwykle, chociaż nie wierzę, że kiedykolwiek prawo do tej sukcesji zostało organicznie uznane, przynajmniej jeśli chodzi o tych urzędników w Niderlandach, na przykład hrabiów Holandii, Zelandii, Hainaut czy Flandrii, książąt Brabancji, Geldrii itp.; geschiedde – działo się, gewoonlyk – zwykle, schoon – chociaż, geloof – wierzę, recht – prawo, opvolging – sukcesja, organisch erkend – organicznie uznane (organisch – organicznie, erkend – uznane), beambten – urzędnicy, graven – hrabiów, hertogen – książąt).

Het was in den beginne een gunst, weldra een gewoonte, en ten-slotte een noodzakelykheid, maar nooit werd deze erfelykheid wet. (Na początku była to przysługa, potem zwyczaj, a ostatecznie konieczność, ale nigdy ta dziedziczność nie stała się prawem; beginne – początek, gunst – przysługa, gewoonte – zwyczaj, noodzakelykheid – konieczność, erfelykheid – dziedziczność, wet – prawo).

Nagenoeg op gelyke wyze – wat de keus der personen aangaat, daar hier geen spraak is van gelykheid in werkkring, hoewel ook in dit opzicht zekere overeenstemming in 't oog valt – staat aan het hoofd eener afdeeling op Java, een inlandsch beambte die den hem door het gouvernement gegeven rang met zyn autochthoonen invloed verbindt, om aan den europeschen ambtenaar die 't nederlandsch gezag vertegenwoordigt, het bestuur gemakkelyk te maken. (Prawie w ten sam sposób – co do wyboru osób, ponieważ tutaj nie ma mowy o równości w pracy, chociaż także pod tym względem zauważalna jest pewna zgodność – na czele działu na Jawie stoi miejscowy urzędnik, który łączy nadaną mu przez rząd rangę z jego autochtonicznym wpływem, aby ułatwić zarządzanie europejskiemu urzędnikowi reprezentującemu władzę niderlandzką; nagenoeg – prawie, gelyke wyze – w ten sam sposób, keus – wybór, personen – osób, gelykheid – równość, werkkring – praca (werk – praca, kring – krąg), opzicht – wzgląd, overeenstemming – zgodność (overeen – nad, stemming – zgoda), hoofd – na czele, afdeeling – dział, inlandsch beambte – miejscowy urzędnik (inlandsch – miejscowy, beambte – urzędnik), gouvernement – rząd, rang – ranga, autochthoonen invloed – autochtoniczny wpływ (autochthoon – autochtoniczny, invloed – wpływ), europeschen ambtenaar – europejski urzędnik, nederlandsch gezag – władza niderlandzka, bestuur – zarządzanie, gemakkelyk – łatwy).

Ook hier is de erfelykheid, zonder door een wet vastgesteld te zyn, tot een gewoonte geworden. (Tutaj także dziedziczność, choć nie ustanowiona prawnie, stała się zwyczajem; erfelykheid – dziedziczność, wet – prawo, vastgesteld – ustanowiona (vast – stały, gesteld – ustanowiony), gewoonte – zwyczaj).

Reeds by het leven van den Regent is deze zaak meestal geregeld, en 't geldt als een belooning voor dienstyver en trouw, indien men hem de toezegging geeft dat hy in zyn betrekking door zyn zoon zal worden opgevolgd. (Już za życia regenta ta sprawa jest zwykle załatwiona, i jest to traktowane jako nagroda za gorliwość i wierność w służbie, jeśli obieca mu się, że na jego stanowisku zastąpi go syn; reeds – już, leven – życie, Regent – regent, zaak – sprawa, meestal – zwykle, geregeld – załatwiona, belooning – nagroda, dienstyver – gorliwość w służbie (dienst – służba, yver – gorliwość), trouw – wierność, toezegging – obietnica, betrekking – stanowisko, opgevolgd – zastąpiony).

Er moeten al zeer gewichtige redenen bestaan, voor er van dezen regel wordt afgeweken, en waar dit het geval wezen mocht, kiest men toch gewoonlyk den opvolger uit de leden van dezelfde familie. (Musi istnieć bardzo ważne powody, aby odstąpić od tej reguły, a gdyby miało to miejsce, zwykle wybiera się następcę spośród członków tej samej rodziny; gewichtige redenen – ważne powody (gewicht – waga, redenen – powody), regel – reguła, afgeweken – odstąpić (af – od, geweken – odstąpić), opvolger – następca, leden – członkowie, familie – rodzina).

De verhouding tusschen europesche ambtenaren, en dusdanige hooggeplaatste javaansche grooten, is van zeer kieschen aard. (Relacje między europejskimi urzędnikami a tak wysoko postawionymi jawajskimi dostojnikami są bardzo delikatne; verhouding – relacje, tusschen – między, europesche ambtenaren – europejscy urzędnicy (europesche – europejscy, ambtenaren – urzędnicy), dusdanige hooggeplaatste – tak wysoko postawieni (dusdanige – tak, hooggeplaatste – wysoko postawieni), javaansche grooten – jawajscy dostojnicy (javaansche – jawajscy, grooten – dostojnicy), kieschen aard – delikatne (kieschen – delikatne, aard – natura)).

De adsistent-resident eener afdeeling is de verantwoordelyke persoon. (Asystent-rezydent działu jest osobą odpowiedzialną; adsistent-resident – asystent-rezydent, afdeeling – dział, verantwoordelyke persoon – osoba odpowiedzialna (verantwoordelyk – odpowiedzialny, persoon – osoba)).

Hy heeft zyn instruktien, en wordt verondersteld het hoofd der afdeeling te zyn. (On ma swoje instrukcje i jest uważany za głowę działu; instruktien – instrukcje, verondersteld – uważany (ver – za, ondersteld – uważany), hoofd der afdeeling – głowa działu (hoofd – głowa, afdeeling – dział)).

Dit belet echter niet dat de Regent, door plaatselyke kennis, door geboorte, door invloed op de bevolking, door geldelyke inkomsten en hiermede overeenstemmende levenswyze, ver boven hem verheven is. (To jednak nie przeszkadza, że regent, dzięki lokalnej wiedzy, pochodzeniu, wpływowi na ludność, dochodom i zgodnemu z nimi stylowi życia, jest znacznie wyżej postawiony; belet – przeszkadza, Regent – regent, plaatselyke kennis – lokalna wiedza (plaatselyke – lokalna, kennis – wiedza), geboorte – pochodzenie, invloed op de bevolking – wpływ na ludność (invloed – wpływ, bevolking – ludność), geldelyke inkomsten – dochody (geldelyke – pieniężne, inkomsten – dochody), overeenstemmende levenswyze – zgodny styl życia (overeenstemmende – zgodny, levenswyze – styl życia), ver boven hem verheven – znacznie wyżej postawiony (ver – daleko, verheven – podniesiony)).

Bovendien is de Regent, als vertegenwoordiger van 't javaansch element eener landstreek, en verondersteld wordende te spreken uit naam der honderd- of meer duizend zielen, die zyn regentschap bevolken, ook in de oogen van 't Gouvernement een veel belangryker persoon, dan de eenvoudige europesche beambte, wiens ontevredenheid niet behoeft gevreesd te worden, daar men voor hem vele anderen in de plaats bekomen kan, terwyl de minder goede stemming van een Regent wellicht de kiem zou kunnen worden van beroering of opstand. (Ponadto regent, jako przedstawiciel jawajskiego elementu regionu, który rzekomo mówi w imieniu setek tysięcy dusz, które zamieszkują jego regencję, jest również w oczach rządu o wiele ważniejszą osobą niż prosty europejski urzędnik, którego niezadowolenia nie trzeba się obawiać, ponieważ można go łatwo zastąpić, podczas gdy gorszy nastrój regenta może być zarzewiem niepokoju lub buntu; bovendien – ponadto, vertegenwoordiger – przedstawiciel, javaansch element eener landstreek – jawajski element regionu (javaansch – jawajski, element – element, landstreek – region), verondersteld wordende – rzekomo (verondersteld – przypuszczalny, wordende – będący), uit naam der – w imieniu (uit – z, naam – imię), duizend zielen – tysiąc dusz (duizend – tysiąc, zielen – dusze), regentschap bevolken – zamieszkiwać regencję (regentschap – regencja, bevolken – zamieszkiwać), oogen van 't Gouvernement – oczy rządu (oogen – oczy, Gouvernement – rząd), belangryker persoon – ważniejsza osoba (belangryker – ważniejszy, persoon – osoba), eenvoudige europesche beambte – prosty europejski urzędnik (eenvoudige – prosty, europesche – europejski, beambte – urzędnik), ontevredenheid – niezadowolenie, behoeft gevreesd – potrzeba obawiać się (behoeft – potrzeba, gevreesd – obawiać się), vele anderen in de plaats bekomen – wielu innych na jego miejsce (vele – wielu, anderen – inni, plaats – miejsce, bekomen – dostać), minder goede stemming – gorszy nastrój (minder – mniej, goede – dobry, stemming – nastrój), kiem van beroering of opstand – zarzewie niepokoju lub buntu (kiem – zarzewie, beroering – niepokój, opstand – bunt)).

Uit dit alles vloeit dus de vreemde omstandigheid voort, dat eigenlyk de mindere den meerdere beveelt. (Z tego wszystkiego wynika dziwna okoliczność, że właściwie to niższy rozkazuje wyższemu; vloeit voort – wynika (vloeit – płynie, voort – naprzód), vreemde omstandigheid – dziwna okoliczność (vreemde – dziwna, omstandigheid – okoliczność), eigenlyk – właściwie, mindere – niższy, meerdere – wyższy, beveelt – rozkazuje).

De adsistent-resident gelast den Regent, hem opgaven te doen. (Asystent-rezydent zleca regentowi wykonanie zadań; adsistent-resident – asystent-rezydent, gelast – zleca, Regent – regent, opgaven te doen – wykonanie zadań (opgaven – zadania, doen – robić)).

Hy gelast hem, volk te zenden tot het arbeiden aan bruggen en wegen. (On zleca mu wysłanie ludzi do pracy przy mostach i drogach; gelast – zleca, volk te zenden – wysłanie ludzi (volk – ludzie, zenden – wysłać), arbeiden aan bruggen en wegen – praca przy mostach i drogach (arbeiden – praca, bruggen – mosty, wegen – drogi)).

Hy gelast hem, belastingen te doen innen. (On zleca mu zbieranie podatków; gelast – zleca, belastingen te doen innen – zbieranie podatków (belastingen – podatki, innen – zbierać)).

Hy roept hem op, zitting te nemen in den landraad, waarin hy adsistent-resident voorzit. (Wzywa go do zasiadania w radzie krajowej, której przewodniczy jako asystent-rezydent; roept hem op – wzywa go (roept – wzywa, op – na), zitting te nemen – zasiadanie (zitting – zasiadanie, nemen – brać), landraad – rada krajowa (land – kraj, raad – rada), voorzit – przewodniczy (voor – przed, zit – siedzi)).

Hy berispt hem, waar hy schuldig is aan plichtverzuim. (Upomina go, gdy jest winny zaniedbania obowiązków; berispt – upomina, schuldig – winny, plichtverzuim – zaniedbanie obowiązków (plicht – obowiązek, verzuim – zaniedbanie)).

Deze zeer eigenaardige verhouding wordt alleen mogelyk gemaakt door uiterst beleefde vormen, die evenwel noch hartelykheid, noch, waar 't noodig blyken mocht, strengheid behoeven uittesluiten. (Te bardzo specyficzne relacje są możliwe tylko dzięki niezwykle uprzejmym formom, które jednak nie wykluczają ani serdeczności, ani, gdy jest to konieczne, surowości; zeer eigenaardige verhouding – bardzo specyficzne relacje (zeer – bardzo, eigenaardige – specyficzne, verhouding – relacje), mogelyk gemaakt – możliwe (mogelyk – możliwy, gemaakt – zrobiony), uiterst beleefde vormen – niezwykle uprzejme formy (uiterst – niezwykle, beleefde – uprzejmy, vormen – formy), hartelykheid – serdeczność, noodig blyken mocht – konieczne (noodig – konieczne, blyken – wydawać się, mocht – móc), strengheid – surowość, behoeven uittesluiten – wykluczać (behoeven – potrzebować, uittesluiten – wykluczać)).

Ik geloof dat de toon die in deze verhouding heerschen moet, vry wel wordt aangegeven in 't officieel voorschrift dienaangaande: de europesche ambtenaar hebbe den inlandschen beambte die hem ter-zyde staat, te behandelen als zyn jonger broeder. (Wierzę, że ton, który powinien panować w tych relacjach, jest dobrze określony w oficjalnym przepisie: europejski urzędnik powinien traktować miejscowego urzędnika, który mu pomaga, jak młodszego brata; toon – ton, verhouding heerschen moet – powinien panować w relacjach (verhouding – relacje, heerschen – panować, moet – musi), aangegeven in 't officieel voorschrift – określony w oficjalnym przepisie (aangegeven – określony, officieel – oficjalny, voorschrift – przepis), europesche ambtenaar – europejski urzędnik (europesche – europejski, ambtenaar – urzędnik), inlandschen beambte – miejscowy urzędnik (inlandschen – miejscowy, beambte – urzędnik), ter-zyde staat – pomaga (ter-zyde – na boku, staat – stoi), jongere broeder – młodszy brat (jongere – młodszy, broeder – brat)).

Maar hy vergete niet dat deze jonger broeder by de ouders zeer bemind – of gevreesd – is, en dat, by voorkomend geschil, zyn meerdere jaren zouden worden in rekening gebracht als beweegreden om hem euvel te nemen dat hy zyn jonger broeder niet met meer inschikkelykheid of takt behandelde. (Ale niech nie zapomni, że ten młodszy brat jest bardzo kochany – lub budzi strach – u rodziców, i że w przypadku sporu, jego starsze lata będą brane pod uwagę jako powód, by mieć do niego żal, że nie traktował młodszego brata z większą elastycznością lub taktem; vergete niet – nie zapomni (vergete – zapomnieć, niet – nie), jonger broeder – młodszy brat (jonger – młodszy, broeder – brat), ouders – rodzice, bemind of gevreesd – kochany lub budzący strach (bemind – kochany, gevreesd – budzący strach), by voorkomend geschil – w przypadku sporu (by – przez, voorkomend – występujący, geschil – spór), meerdere jaren – starsze lata (meerdere – starsze, jaren – lata), rekening gebracht – brane pod uwagę (rekening – uwaga, gebracht – przynieść), beweegreden – powód (beweeg – ruch, reden – powód), euvel nemen – mieć żal (euvel – żal, nemen – brać), inschikkelykheid of takt – elastyczność lub takt (inschikkelykheid – elastyczność, takt – takt), behandelde – traktował).

De aangeboren hoffelykheid van den javaanschen groote – zelfs de geringe Javaan is veel beleefder dan zyn europesche standgenoot – maakt evenwel deze schynbaar moeielyke verhouding dragelyker dan ze anders wezen zou. (Wrodzona uprzejmość jawajskiego dostojnika – nawet prosty Jawajczyk jest dużo bardziej uprzejmy niż jego europejski odpowiednik – sprawia jednak, że te pozornie trudne relacje są łatwiejsze niż by się wydawało; aangeboren hoffelykheid – wrodzona uprzejmość (aangeboren – wrodzony, hoffelykheid – uprzejmość), javaanschen groote – jawajski dostojnik (javaanschen – jawajski, groote – dostojnik), geringe Javaan – prosty Jawajczyk (geringe – prosty, Javaan – Jawajczyk), beleefder – bardziej uprzejmy, zyn europesche standgenoot – jego europejski odpowiednik (zyn – jego, europesche – europejski, standgenoot – odpowiednik), schynbaar moeielyke verhouding – pozornie trudne relacje (schynbaar – pozornie, moeielyke – trudne, verhouding – relacje), dragelyker – łatwiejsze, wezen zou – by się wydawało (wezen – być, zou – by)).

De Europeaan zy wel-opgevoed en kiesch, hy gedrage zich met vriendelyke waardigheid, en kan dan zeker zyn dat de Regent van zyn kant hem 't bestuur gemakkelyk maken zal. (Europejczyk powinien być dobrze wychowany i uprzejmy, zachowywać się z przyjazną godnością i wtedy może być pewien, że regent z jego strony ułatwi mu zarządzanie; Europeaan – Europejczyk, wel-opgevoed en kiesch – dobrze wychowany i uprzejmy (wel-opgevoed – dobrze wychowany, kiesch – uprzejmy), vriendelyke waardigheid – przyjazna godność (vriendelyke – przyjazna, waardigheid – godność), bestuur gemakkelyk maken – ułatwić zarządzanie (bestuur – zarządzanie, gemakkelyk – łatwy, maken – zrobić)).

Het stuitend bevelen, in verzoekenden vorm geuit, wordt met stiptheid nagekomen. (Natrętne rozkazy, wyrażone w formie prośby, są wykonywane z dokładnością; stuitend bevelen – natrętne rozkazy (stuitend – natrętne, bevelen – rozkazy), verzoekenden vorm geuit – wyrażone w formie prośby (verzoekenden – proszący, vorm – forma, geuit – wyrażony), stiptheid nagekomen – wykonywane z dokładnością (stiptheid – dokładność, nagekomen – wykonane)).

Het verschil in stand, geboorte, rykdom, wordt uitgewischt door den Regent zelf, die den Europeaan, als vertegenwoordiger des Konings van Nederland, tot zich opheft, en ten-slotte is een verhouding die, oppervlakkig beschouwd, botsing moest te weeg brengen, zeer dikwyls de bron van een aangenaam verkeer. (Różnica w pozycji, pochodzeniu, bogactwie jest zaciera przez samego regenta, który wynosi Europejczyka, jako przedstawiciela króla Holandii, do siebie, i ostatecznie jest to relacja, która, powierzchownie rzecz biorąc, musiała powodować konflikty, ale bardzo często jest źródłem przyjemnych kontaktów; verschil in stand, geboorte, rykdom – różnica w pozycji, pochodzeniu, bogactwie (verschil – różnica, stand – pozycja, geboorte – pochodzenie, rykdom – bogactwo), uitgewischt – zacierany, vertegenwoordiger des Konings van Nederland – przedstawiciel króla Holandii (vertegenwoordiger – przedstawiciel, Konings – król, Nederland – Holandia), tot zich opheft – wynosi do siebie (tot – do, opheft – wynosić), ten-slotte – ostatecznie, oppervlakkig beschouwd – powierzchownie rzecz biorąc (oppervlakkig – powierzchownie, beschouwd – rozważany), botsing – konflikt, zeer dikwyls – bardzo często (zeer – bardzo, dikwyls – często), bron van een aangenaam verkeer – źródło przyjemnych kontaktów (bron – źródło, aangenaam – przyjemny, verkeer – kontakt)).

Ik zeide dat dusdanige Regenten ook door rykdom den voorrang hadden boven den europeschen ambtenaar, en dit is natuurlyk. (Powiedziałem, że tacy regenci również przez bogactwo mieli przewagę nad europejskim urzędnikiem, i jest to naturalne; zeide – powiedziałem, dusdanige Regenten – tacy regenci (dusdanige – tacy, Regenten – regenci), rykdom den voorrang – przewaga bogactwa (rykdom – bogactwo, voorrang – przewaga), europeschen ambtenaar – europejski urzędnik, natuurlyk – naturalne).

De Europeaan, als hy geroepen wordt tot het besturen eener provincie die in oppervlakte met vele duitsche hertogdommen gelyk staat, is gewoonlyk iemand van middelbaren of meer dan middelbaren leeftyd, gehuwd en vader. (Europejczyk, gdy zostaje powołany do zarządzania prowincją, która powierzchniowo odpowiada wielu niemieckim księstwom, jest zwykle osobą w średnim lub starszym wieku, żonaty i ojciec; Europeaan – Europejczyk, geroepen wordt – zostaje powołany (geroepen – powołany, wordt – być), besturen eener provincie – zarządzanie prowincją (besturen – zarządzanie, provincie – prowincja), oppervlakte met vele duitsche hertogdommen – powierzchniowo odpowiada wielu niemieckim księstwom (oppervlakte – powierzchnia, duitsche – niemieckie, hertogdommen – księstwa), gewoonlyk – zwykle, middelbaren of meer dan middelbaren leeftyd – w średnim lub starszym wieku (middelbaren – średni, leeftyd – wiek), gehuwd en vader – żonaty i ojciec (gehuwd – żonaty, vader – ojciec)).

Hy bekleedt een ambt om den broode. (On pełni funkcję dla zarobku; bekleedt een ambt – pełni funkcję (bekleedt – pełni, ambt – funkcja), om den broode – dla zarobku (broode – chleb)).

Zyn inkomsten zyn juist voldoende, en zelfs vaak niet voldoende, om aan de zynen het noodige te verschaffen. (Jego dochody są ledwo wystarczające, a nawet często niewystarczające, aby zapewnić swoim bliskim to, co niezbędne; inkomsten – dochody, juist voldoende – ledwo wystarczające (juist – ledwo, voldoende – wystarczające), vaak niet voldoende – często niewystarczające (vaak – często, niet – nie, voldoende – wystarczające), zynen – bliscy, noodige te verschaffen – zapewnić to, co niezbędne (noodige – niezbędne, verschaffen – zapewnić)).

De Regent is: Tommongong, Adhipatti, jazelfs Pangerang, d.i. Javaansch prins. (Regent jest: Tommongongiem, Adhipattim, a nawet Pangerangiem, tj. jawajskim księciem; Regent – regent, Tommongong, Adhipatti, Pangerang – tytuły, Javaansch prins – jawajski książę (Javaansch – jawajski, prins – książę)).

De vraag is voor hem niet dat hy leve, hy moet zóó leven als 't volk gewoon is dit te zien van zyn aristokratie. (Dla niego nie chodzi o to, aby żyć, musi żyć tak, jak lud zwykł widzieć to u swojej arystokracji; vraag – pytanie, leve – żyć, zóó leven als 't volk – żyć tak, jak lud (leven – żyć, volk – lud), gewoon is dit te zien – zwykł to widzieć (gewoon – zwykły, zien – widzieć), aristokratie – arystokracja).

Waar de Europeaan een huis bewoont, is dikwyls zyn verblyf een Kratoon, met vele huizen en dorpen daarin. (Podczas gdy Europejczyk mieszka w domu, jego siedziba jest często Kratoonem, z wieloma domami i wioskami w środku; Europeaan – Europejczyk, huis bewoont – mieszka w domu (huis – dom, bewoont – mieszka), verblyf – siedziba, Kratoon – Kratoon, huizen en dorpen – domy i wioski (huizen – domy, dorpen – wioski)).

Waar de Europeaan ééne vrouw heeft met drie, vier, kinderen, onderhoudt hy een tal van vrouwen met wat daarby behoort. (Podczas gdy Europejczyk ma jedną żonę i troje, czworo dzieci, on utrzymuje wiele żon z całym ich otoczeniem; Europeaan – Europejczyk, ééne vrouw – jedna żona (ééne – jedna, vrouw – żona), drie, vier, kinderen – troje, czworo dzieci (drie – troje, vier – czworo, kinderen – dzieci), onderhoudt – utrzymuje, tal van vrouwen – wiele żon (tal – wiele, vrouwen – żony), daarby behoort – całe ich otoczenie (daarby – z nimi, behoort – należy)).

Waar de Europeaan uitrydt, gevolgd door eenige beambten, niet meer dan er by zyn inspektiereis noodig zyn tot het geven van inlichtingen onder-weg, wordt de Regent vergezeld door de honderden die tot het gevolg behooren, dat in de oogen des volks onafscheidelyk is van zyn hoogen rang. (Podczas gdy Europejczyk wyjeżdża, śledzony przez kilku urzędników, nie więcej niż potrzeba podczas jego inspekcji, aby udzielać informacji po drodze, regentowi towarzyszą setki ludzi, które należą do jego świty, co w oczach ludu jest nierozerwalne od jego wysokiej rangi; Europeaan – Europejczyk, uitrydt – wyjeżdża (uit – na, rydt – jeździć), gevolgd door eenige beambten – śledzony przez kilku urzędników (gevolgd – śledzony, eenige – kilku, beambten – urzędników), zyn inspektiereis – jego inspekcja (zyn – jego, inspektiereis – inspekcja), noodig zyn – potrzebne (noodig – potrzebne, zyn – być), inlichtingen onder-weg – informacje po drodze (inlichtingen – informacje, onder-weg – po drodze), Regent vergezeld door de honderden – regentowi towarzyszą setki (Regent – regent, vergezeld – towarzyszyć, honderden – setki), tot het gevolg behooren – należeć do jego świty (gevolg – świta, behooren – należeć), oogen des volks – oczy ludu (oogen – oczy, volks – lud), onafscheidelyk – nierozerwalne (onafscheidelyk – nierozerwalne), zyn hoogen rang – jego wysoka ranga (zyn – jego, hoogen – wysoki, rang – ranga)).

De Europeaan leeft burgerlyk, de Regent leeft – of wordt verondersteld te leven – als een vorst. (Europejczyk żyje po mieszczańsku, regent żyje – lub jest uważany za żyjącego – jak książę; Europeaan – Europejczyk, leeft burgerlyk – żyje po mieszczańsku (leeft – żyje, burgerlyk – mieszczański), Regent leeft – regent żyje (Regent – regent, leeft – żyje), verondersteld te leven – uważany za żyjącego (verondersteld – przypuszczalny, te – do, leven – żyć), vorst – książę).

Doch dit alles moet betaald worden. (Ale to wszystko musi być opłacone; doch – ale, moet betaald worden – musi być opłacone (moet – musi, betaald – opłacone, worden – być)).

Het nederlandsch bestuur dat zich op den invloed van die Regenten gegrondvest heeft, weet dit, en niets is dus natuurlyker dan dat het hun inkomsten heeft opgevoerd tot een hoogte die den niet-Indier overdreven zou voorkomen, maar inderdaad zelden voldoende is ter bestryding van de uitgaven welke aan de levenswyze van zoodanig inlandsch Hoofd verbonden zyn. (Holenderskie władze, które opierają się na wpływie tych regentów, wiedzą o tym, i nic nie jest bardziej naturalne niż to, że ich dochody zostały podniesione do poziomu, który dla nie-Indyka wydałby się przesadzony, ale w rzeczywistości rzadko wystarczający na pokrycie wydatków związanych ze stylem życia takiego lokalnego przywódcy; nederlandsch bestuur – holenderskie władze (nederlandsch – holenderski, bestuur – władze), invloed van die Regenten – wpływ tych regentów (invloed – wpływ, Regenten – regenci), gegrondvest heeft – opiera się (gegrondvest – założony, heeft – mieć), inkomsten opgevoerd – dochody podniesione (inkomsten – dochody, opgevoerd – podniesione), niet-Indier overdreven zou voorkomen – dla nie-Indyka wydałby się przesadzony (niet – nie, Indier – Indyjczyk, overdreven – przesadzony, voorkomen – wydawać się), zelden voldoende – rzadko wystarczający (zelden – rzadko, voldoende – wystarczający), bestryding van de uitgaven – pokrycie wydatków (bestryding – walka, uitgaven – wydatki), levenswyze van zoodanig inlandsch Hoofd – styl życia takiego lokalnego przywódcy (levenswyze – styl życia, zoodanig – taki, inlandsch – lokalny, Hoofd – przywódca)).

Het is niet ongewoon, Regenten die twee- ja driemaal honderd duizend gulden 's jaars inkomen hebben, in geldverlegenheid te zien verkeeren. (Nie jest rzadkością widzieć regentów, którzy mają dochód roczny w wysokości dwustu lub trzystu tysięcy guldenów, w kłopotach finansowych; niet ongewoon – nie rzadkością (niet – nie, ongewoon – rzadki), Regenten die twee- ja driemaal honderd duizend gulden – regenci, którzy mają dwie lub trzy razy sto tysięcy guldenów (Regenten – regenci, twee – dwa, driemaal – trzy razy, honderd – sto, duizend – tysiąc, gulden – gulden), 's jaars inkomen hebben – mają roczny dochód (jaars – roczny, inkomen – dochód, hebben – mieć), geldverlegenheid te zien verkeeren – w kłopotach finansowych (geldverlegenheid – kłopoty finansowe, zien – widzieć, verkeeren – znajdować się)).

Hiertoe draagt veel by de, als 't ware vorstelyke, onverschilligheid waarmee zy hun inkomsten verspillen, hun nalatigheid in 't bewaken hunner ondergeschikten, hun koopziekte, en vooral het misbruik dat dikwyls van deze hoedanigheden gemaakt wordt door Europeanen. (Do tego przyczynia się w dużym stopniu, jak gdyby książęca, obojętność, z jaką marnotrawią swoje dochody, ich niedbalstwo w nadzorowaniu podwładnych, ich mania kupowania, a zwłaszcza nadużycia, które często wynikają z tych cech, dokonywane przez Europejczyków; hiertoe draagt veel by – do tego przyczynia się w dużym stopniu (hiertoe – do tego, draagt – nosi, veel – dużo, by – przez), vorstelyke onverschilligheid – książęca obojętność (vorstelyke – książęca, onverschilligheid – obojętność), hun inkomsten verspillen – marnotrawienie dochodów (hun – ich, inkomsten – dochody, verspillen – marnotrawienie), nalatigheid in 't bewaken hunner ondergeschikten – niedbalstwo w nadzorowaniu podwładnych (nalatigheid – niedbalstwo, bewaken – nadzór, hunner – ich, ondergeschikten – podwładni), koopziekte – mania kupowania (koop – kupować, ziekte – choroba), misbruik gemaakt door Europeanen – nadużycia dokonywane przez Europejczyków (misbruik – nadużycie, gemaakt – dokonywane, door – przez, Europeanen – Europejczycy)).

De inkomsten der javaansche Hoofden zou men in vier deelen kunnen splitsen. (Dochody jawajskich przywódców można podzielić na cztery części; inkomsten – dochody, javaansche Hoofden – jawajscy przywódcy (javaansche – jawajscy, Hoofden – przywódcy), vier deelen – cztery części (vier – cztery, deelen – części), splitsen – dzielić).

Vooreerst, het bepaald maandgeld. (Po pierwsze, określona miesięczna pensja; vooreerst – po pierwsze, bepaald maandgeld – określona miesięczna pensja (bepaald – określony, maandgeld – miesięczna pensja)).

Vervolgens, een vaste som als schadeloosstelling voor afgekochte rechten die overgegaan zyn op 't nederlandsch bestuur. (Następnie stała kwota jako odszkodowanie za wykupione prawa, które przeszły na władze holenderskie; vaste som – stała kwota (vaste – stała, som – kwota), schadeloosstelling – odszkodowanie, afgekochte rechten – wykupione prawa (afgekochte – wykupione, rechten – prawa), overgegaan zyn op 't nederlandsch bestuur – przeszły na władze holenderskie (overgegaan – przeszły, bestuur – władze)).

Ten-derde, een belooning in evenredigheid met de hoeveelheid der in hun regentschap voortgebrachte produkten, als koffi, suiker, indigo, kaneel, enz. (Po trzecie, wynagrodzenie proporcjonalne do ilości produktów wytwarzanych w ich regencji, takich jak kawa, cukier, indygo, cynamon itp.; ten-derde – po trzecie, belooning – wynagrodzenie, evenredigheid – proporcjonalność, hoeveelheid – ilość, regentschap voortgebrachte produkten – produkty wytwarzane w regencji (regentschap – regencja, voortgebrachte – wytwarzane, produkten – produkty), koffi – kawa, suiker – cukier, indigo – indygo, kaneel – cynamon, enz. – itp.).

En eindelyk, de willekeurige beschikking over den arbeid en de eigendommen hunner onderhoorigen. (I wreszcie, dowolne dysponowanie pracą i majątkiem swoich poddanych; eindelyk – wreszcie, willekeurige beschikking – dowolne dysponowanie (willekeurige – dowolne, beschikking – dysponowanie), arbeid – praca, eigendommen hunner onderhoorigen – majątek swoich poddanych (eigendommen – majątek, hunner – ich, onderhoorigen – poddani)).

De beide laatste bronnen van inkomsten vorderen eenige opheldering. (Obie ostatnie źródła dochodów wymagają pewnych wyjaśnień; bronnen – źródła, inkomsten – dochody, vorderen – wymagają, opheldering – wyjaśnień). De Javaan is uit den aard der zaak landbouwer. (Jawajczyk z natury jest rolnikiem; Javaan – Jawajczyk, uit den aard der zaak – z natury, landbouwer – rolnik). De grond waarop hy geboren werd, die veel belooft voor weinig arbeids, lokt hem hiertoe uit, en vooral is hy met hart en ziel overgegeven aan het bebouwen zyner rystvelden, waarin hy dan ook zeer bedreven is. (Ziemia, na której się urodził, która obiecuje wiele za niewielki wysiłek, zachęca go do tego, a zwłaszcza jest on całym sercem i duszą oddany uprawie swoich pól ryżowych, w której jest bardzo wprawny; grond – ziemia, geboren werd – urodził się, veel belooft voor weinig arbeids – obiecuje wiele za niewielki wysiłek, lokt hem hiertoe uit – zachęca go do tego, hart en ziel – serce i dusza, overgegeven aan het bebouwen – oddany uprawie, rystvelden – pola ryżowe, bedreven – wprawny). Hy groeit op te-midden zyner sawah's en gagah's en tipar's, vergezelt reeds op zeer jeugdigen leeftyd zyn vader naar 't veld, waar hy hem behulpzaam is in den arbeid met ploeg en spade, aan dammen en aan waterleidingen tot het bevochtigen zyner akkers. (Dorasta wśród swoich sawah, gagah i tipar, towarzyszy swojemu ojcu na polu już w bardzo młodym wieku, gdzie pomaga mu w pracy z pługiem i łopatą, przy tamach i kanałach nawadniających jego pola; groeit op – dorasta, sawah's, gagah's, tipar's – rodzaje pól, vergezelt op zeer jeugdigen leeftyd – towarzyszy w bardzo młodym wieku, arbeid – praca, ploeg – pług, spade – łopata, dammen – tamy, waterleidingen – kanały nawadniające, bevochtigen – nawadnianie, akkers – pola).

Hy telt zyn jaren by oogsten, hy rekent den tyd naar de kleur zyner te veld staande halmen, hy voelt zich te-huis onder de makkers die met hem padie sneden, hy zoekt zyn vrouw onder de meisjes der dessah, die 's avends onder vroolyk gezang de ryst stampen om ze te ontdoen van den bolster… het bezit van een paar buffels die zyn ploeg zullen trekken, is 't ideaal dat hem aanlacht… kortom, de rystbouw is voor den Javaan, wat in de Rynstreken en in het zuiden van Frankryk, de wynoogst is. (Liczy swoje lata według zbiorów, czas mierzy według koloru stojących na polu łodyg, czuje się jak w domu wśród towarzyszy, którzy z nim ścinają ryż, szuka swojej żony wśród dziewcząt z wioski, które wieczorem pod wesołą pieśnią tłuką ryż, aby go pozbawić łuski… posiadanie kilku bawołów, które będą ciągnąć jego pług, jest ideałem, który go zachwyca… krótko mówiąc, uprawa ryżu jest dla Jawajczyka tym, czym zbiory winogron w regionie Renu i południowej Francji; telt zyn jaren – liczy swoje lata, oogsten – zbiory, rekent den tyd – mierzy czas, kleur zyner te veld staande halmen – kolor stojących na polu łodyg, voelt zich te-huis – czuje się jak w domu, makkers – towarzysze, padie sneden – ścinają ryż, vrouw – żona, meisjes der dessah – dziewczęta z wioski, 's avends onder vroolyk gezang – wieczorem pod wesołą pieśnią, ryst stampen – tłuką ryż, ontdoen van den bolster – pozbawić łuski, bezit van een paar buffels – posiadanie kilku bawołów, ploeg – pług, aanlacht – zachwyca, rystbouw – uprawa ryżu, wynoogst – zbiory winogron).

Doch daar kwamen vreemdelingen uit het Westen, die zich heer maakten van het land. (Jednak przybyli obcy z Zachodu, którzy stali się panami tej ziemi; vreemdelingen – obcy, uit het Westen – z Zachodu, heer maakten van het land – stali się panami tej ziemi). Ze wenschten voordeel te doen met de vruchtbaarheid van den bodem, en gelastten den bewoner een gedeelte van zyn arbeid en van zyn tyd toetewyden aan het voortbrengen van andere zaken, die meer winst zouden afwerpen op de markten van Europa. (Chcieli skorzystać z żyzności gleby i nakazali mieszkańcom poświęcić część swojej pracy i czasu na produkcję innych rzeczy, które przyniosłyby większe zyski na rynkach Europy; wenschten voordeel – chcieli skorzystać, vruchtbaarheid van den bodem – żyzność gleby, gelastten den bewoner – nakazali mieszkańcom, gedeelte van zyn arbeid en van zyn tyd – część swojej pracy i czasu, toetewyden aan het voortbrengen – poświęcić na produkcję, andere zaken – inne rzeczy, winst zouden afwerpen – przyniosłyby zyski, markten van Europa – rynki Europy). Om den geringen man hiertoe te bewegen, was niet meer dan een zeer eenvoudige staatkunde noodig. (Aby skłonić do tego prostego człowieka, potrzebna była tylko bardzo prosta polityka; geringen man – prosty człowiek, bewegen – skłonić, zeer eenvoudige staatkunde – bardzo prosta polityka). Hy gehoorzaamt zyn hoofden, men had dus slechts deze hoofden te winnen door hun een gedeelte van de winst toetezeggen, en… het gelukte volkomen. (On słucha swoich przełożonych, więc wystarczyło zdobyć tych przełożonych, obiecując im część zysku, i… udało się to całkowicie; gehoorzaamt zyn hoofden – słucha swoich przełożonych, slechts deze hoofden te winnen – zdobyć tych przełożonych, gedeelte van de winst toetezeggen – obiecując część zysku, het gelukte volkomen – udało się to całkowicie).

Als men let op de ontzettende massa javasche produkten die in Nederland worden te-koop geveild, kan men zich overtuigen van het doeltreffende dezer staatkunde, al vindt men ze niet edel. (Kiedy zwraca się uwagę na ogromne ilości jawajskich produktów sprzedawanych na aukcjach w Holandii, można się przekonać o skuteczności tej polityki, choć nie jest ona szlachetna; let op de ontzettende massa – zwraca uwagę na ogromne ilości, javasche produkten – jawajskie produkty, te-koop geveild – sprzedawane na aukcjach, overtuigen van het doeltreffende – przekonać o skuteczności, staatkunde – polityka, vindt men ze niet edel – nie jest ona szlachetna). Want, mocht iemand vragen of de landbouwer zelf eene met deze uitkomst evenredige belooning geniet, dan moet ik hierop een ontkennend antwoord geven. (Bo gdyby ktoś zapytał, czy sam rolnik otrzymuje wynagrodzenie proporcjonalne do tego rezultatu, muszę na to odpowiedzieć przecząco; landbouwer zelf – sam rolnik, eene met deze uitkomst evenredige belooning geniet – otrzymuje wynagrodzenie proporcjonalne do tego rezultatu, ontkennend antwoord geven – odpowiedzieć przecząco). De Regeering verplicht hem op zyn grond aantekweeken wat haar behaagt, ze straft hem wanneer hy het aldus voortgebrachte verkoopt aan wien het ook zy buiten háár, en zyzelf bepaalt den prys dien ze hem daarvoor uitbetaalt. (Rząd zobowiązuje go do uprawy na jego ziemi tego, co jej się podoba, karze go, gdy sprzeda to, co wyprodukował, komukolwiek poza nią, i sama ustala cenę, jaką mu za to płaci; Regeering – rząd, verplicht hem op zyn grond aantekweeken – zobowiązuje go do uprawy na jego ziemi, wat haar behaagt – tego, co jej się podoba, straft hem – karze go, verkoopt aan wien het ook zy buiten háár – sprzeda poza nią, bepaalt den prys – ustala cenę, uitbetaalt – płaci). De kosten op den overvoer naar Europa, door bemiddeling van een bevoorrecht handelslichaam, zyn hoog. (Koszty transportu do Europy, za pośrednictwem uprzywilejowanej firmy handlowej, są wysokie; kosten op den overvoer – koszty transportu, bemiddeling van een bevoorrecht handelslichaam – za pośrednictwem uprzywilejowanej firmy handlowej, hoog – wysokie). De aan de Hoofden toegelegde aanmoedigingsgelden bezwaren daarenboven den inkoopprys, en… daar toch ten-slotte de geheele zaak winst afwerpen moet, kan deze winst niet anders worden gevonden dan door juist zóóveel aan den Javaan uittebetalen, dat hy niet sterve van honger, hetgeen de voortbrengende kracht der natie verminderen zou. (Zachęty przyznawane przełożonym dodatkowo obciążają cenę zakupu, a ponieważ cała operacja musi przynosić zysk, zysk ten można uzyskać tylko poprzez zapłacenie Jawajczykowi tyle, aby nie umarł z głodu, co zmniejszyłoby zdolność produkcyjną narodu; aan de Hoofden toegelegde aanmoedigingsgelden – zachęty przyznawane przełożonym, bezwaren den inkoopprys – obciążają cenę zakupu, geheele zaak winst afwerpen – cała operacja musi przynosić zysk, uittebetalen – zapłacić, niet sterve van honger – nie umarł z głodu, voortbrengende kracht der natie – zdolność produkcyjną narodu).

Ook aan de europesche beambten wordt een belooning uitbetaald in evenredigheid met de opbrengst. (Również europejscy urzędnicy otrzymują wynagrodzenie proporcjonalne do plonów; europesche beambten – europejscy urzędnicy, belooning uitbetaald – otrzymują wynagrodzenie, evenredigheid met de opbrengst – proporcjonalne do plonów).

Wel wordt dus de arme Javaan voortgezweept door dubbel gezag, wel wordt hy dikwyls afgetrokken van zyn rystvelden, wel is hongersnood vaak 't gevolg van deze maatregelen, doch… vroolyk wapperen te Batavia, te Samarang, te Soerabaja, te Passaroean, te Bezoeki, te Probolingo, te Patjitan, te Tjilatjap, de vlaggen aan boord der schepen, die beladen worden met de oogsten die Nederland ryk maken. (Biedny Jawajczyk jest więc gnany przez podwójne władze, często jest odciągany od swoich pól ryżowych, często głód jest wynikiem tych środków, ale… w Batavii, Semarang, Surabaya, Pasuruan, Besuki, Probolinggo, Pacitan, Cilacap radośnie powiewają flagi na pokładach statków załadowanych plonami, które czynią Holandię bogatą; arme Javaan – biedny Jawajczyk, voortgezweept door dubbel gezag – gnany przez podwójne władze, afgetrokken van zyn rystvelden – odciągany od swoich pól ryżowych, hongersnood – głód, maatregelen – środki, vroolyk wapperen – radośnie powiewają, vlaggen aan boord der schepen – flagi na pokładach statków, oogsten – plony, Nederland ryk maken – czynią Holandię bogatą).

Hongersnood? Op het ryke vruchtbare gezegende Java, hongersnood? Ja, lezer. Voor weinige jaren zyn geheele distrikten uitgestorven van honger. Moeders boden hun kinderen te-koop voor spyze. Moeders hebben hun kinderen gegeten… (Głód? Na bogatej, żyznej, błogosławionej Jawie, głód? Tak, czytelniku. Kilka lat temu całe dystrykty wymarły z głodu. Matki sprzedawały swoje dzieci za jedzenie. Matki zjadły swoje dzieci…; hongersnood – głód, ryke vruchtbare gezegende Java – bogata, żyzna, błogosławiona Jawa, lezer – czytelniku, geheele distrikten uitgestorven van honger – całe dystrykty wymarły z głodu, moeders boden hun kinderen te-koop voor spyze – matki sprzedawały swoje dzieci za jedzenie, moeders hebben hun kinderen gegeten – matki zjadły swoje dzieci).

Maar toen heeft zich 't moederland met die zaak bemoeid. In de raadzalen der volksvertegenwoordiging is men daarover ontevreden geweest, en de toenmalige Landvoogd heeft bevelen moeten geven, dat men de uitbreiding der dusgenaamde europesche-marktprodukten voortaan niet weder zou voortzetten tot hongersnood toe… (Ale wtedy matka-ojczyzna zajęła się tą sprawą. W salach rady przedstawicielstwa ludowego wyrażono niezadowolenie z tego powodu i ówczesny gubernator musiał wydać rozkazy, aby nie kontynuować ekspansji tak zwanych europejskich produktów rynkowych aż do głodu; moederland – matka-ojczyzna, bemoeid – zajęła się, raadzalen der volksvertegenwoordiging – sale rady przedstawicielstwa ludowego, ontevreden geweest – wyrażono niezadowolenie, Landvoogd – gubernator, bevelen moeten geven – musiał wydać rozkazy, uitbreiding der dusgenaamde europesche-marktprodukten – ekspansja tak zwanych europejskich produktów rynkowych, voorzetten tot hongersnood toe – kontynuować aż do głodu).

Ik ben daar bitter geworden. Wat zoudt ge denken van iemand die zulke zaken kon neerschryven zonder bitterheid? (Stałem się przez to zgorzkniały. Co byś pomyślał o kimś, kto mógłby pisać o takich rzeczach bez goryczy?; bitter geworden – zgorzkniały, wat zoudt ge denken – co byś pomyślał, iemand die zulke zaken kon neerschryven – ktoś, kto mógłby pisać o takich rzeczach, zonder bitterheid – bez goryczy).

My blyft over te spreken van de laatste en voornaamste soort der inkomsten van inlandsche hoofden: het willekeurig beschikken over personen en eigendommen hunner onderhoorigen. (Pozostaje mi mówić o ostatnim i najważniejszym rodzaju dochodów krajowych przywódców: arbitralnym dysponowaniu osobami i majątkami ich poddanych; blyft over te spreken – pozostaje mi mówić, laatste en voornaamste soort der inkomsten – ostatni i najważniejszy rodzaj dochodów, inlandsche hoofden – krajowi przywódcy, willekeurig beschikken over personen en eigendommen – arbitralne dysponowanie osobami i majątkami, hunner onderhoorigen – ich poddanych).

Volgens het algemeen begrip in byna geheel Azie, behoort de onderdaan met al wat hy bezit, aan den vorst. (Według ogólnego pojęcia w prawie całej Azji, poddany wraz ze wszystkim, co posiada, należy do władcy; algemeen begrip – ogólne pojęcie, byna geheel Azie – prawie cała Azja, onderdaan met al wat hy bezit – poddany wraz ze wszystkim, co posiada, aan den vorst – należy do władcy). Dit is ook op Java het geval, en de afstammelingen of verwanten der vroegere vorsten maken gaarne gebruik van de onkunde der bevolking, die niet recht begrypt dat haar Tommongong of Adhipatti of Pangerang thans een bezoldigd ambtenaar is, die zyn eigen en hare rechten voor een bepaald inkomen verkocht heeft, en dat dus de schraal beloonde arbeid in koffituin of suikerveld, in de plaats getreden is van de belastingen die vroeger door de heeren des lands van de opgezetenen gevorderd werden. (Tak jest również na Jawie, a potomkowie lub krewni dawnych władców chętnie korzystają z niewiedzy ludności, która nie rozumie, że jej Tommongong, Adhipatti lub Pangerang jest obecnie opłacanym urzędnikiem, który sprzedał swoje i ich prawa za określony dochód, i że słabo wynagradzana praca na plantacji kawy lub cukru zastąpiła podatki, które wcześniej były pobierane przez panów ziemi od osadników; ook op Java het geval – tak jest również na Jawie, afstammelingen of verwanten der vroegere vorsten – potomkowie lub krewni dawnych władców, gaarne gebruik van de onkunde der bevolking – chętnie korzystają z niewiedzy ludności, niet recht begrypt – nie rozumie, Tommongong, Adhipatti of Pangerang – tytuły urzędników, bezoldigd ambtenaar – opłacany urzędnik, eigen en hare rechten – swoje i ich prawa, voor een bepaald inkomen verkocht heeft – sprzedał za określony dochód, schraal beloonde arbeid in koffituin of suikerveld – słabo wynagradzana praca na plantacji kawy lub cukru, belastingen – podatki, door de heeren des lands van de opgezetenen gevorderd werden – były pobierane przez panów ziemi od osadników).

Niets is dus gewoner dan dat honderde huisgezinnen van verren afstand worden opgeroepen om zonder betaling velden te bewerken, die den Regent toebehooren. (Nic więc dziwnego, że setki gospodarstw domowych z odległych miejsc są wzywane do pracy na polach należących do Regenta bez wynagrodzenia; Niets is dus gewoner – Nic więc dziwnego, honderde huisgezinnen van verren afstand – setki gospodarstw domowych z odległych miejsc, opgeroepen om zonder betaling velden te bewerken – wzywane do pracy na polach bez wynagrodzenia, die den Regent toebehooren – należących do Regenta). Niets is gewoner dan het onbetaald verstrekken van levensmiddelen ten-behoeve der hofhouding van den Regent. (Nic dziwnego, że żywność jest dostarczana za darmo na potrzeby dworu Regenta; onbetaald verstrekken van levensmiddelen – dostarczanie żywności za darmo, ten-behoeve der hofhouding van den Regent – na potrzeby dworu Regenta). En wanneer die Regent een gevallig oog mocht slaan op het paard, den buffel, de dochter, de vrouw, van den geringen man, zou men 't ongehoord vinden, als deze den onvoorwaardelyken afstand van het begeerd voorwerp weigerde. (A kiedy Regent rzuci przychylnym okiem na konia, bawoła, córkę, żonę prostego człowieka, uznano by to za niesłychane, gdyby ten odmówił bezwarunkowego odstąpienia pożądanego przedmiotu; gevallig oog mocht slaan op – rzuci przychylnym okiem na, paard, buffel, dochter, vrouw – koń, bawół, córka, żona, geringen man – prosty człowiek, onvoorwaardelyken afstand van het begeerd voorwerp – bezwarunkowe odstąpienie pożądanego przedmiotu, weigerde – odmówił).

Er zyn Regenten, die van zoodanige willekeurige beschikkingen een matig gebruik maken, en niet meer van den geringen man vorderen, dan tot het ophouden van hun rang volstrekt noodig is. (Są Regentowie, którzy korzystają z takich arbitralnych decyzji w umiarkowany sposób i nie wymagają od prostego człowieka więcej, niż jest to absolutnie konieczne do utrzymania ich rangi; Regenten – Regentowie, zoodanige willekeurige beschikkingen – takie arbitralne decyzje, matig gebruik maken – korzystają w umiarkowany sposób, geringen man – prosty człowiek, vorderen – wymagają, ophouden van hun rang – utrzymanie ich rangi, volstrekt noodig – absolutnie konieczne). Anderen gaan iets verder, en geheel-en-al ontbreekt deze onwettigheid nergens. (Inni idą nieco dalej i ta nielegalność występuje wszędzie; Anderen gaan iets verder – Inni idą nieco dalej, geheel-en-al ontbreekt deze onwettigheid nergens – ta nielegalność występuje wszędzie). Het is dan ook moeielyk, ja onmogelyk, zoodanig misbruik geheel uitteroeien, daar het diep geworteld is in den aard der bevolking zelf die er onder lydt. (Dlatego trudno, a nawet niemożliwe, całkowicie wyeliminować takie nadużycia, ponieważ są one głęboko zakorzenione w naturze samej ludności, która na nie cierpi; moeielyk, ja onmogelyk – trudno, a nawet niemożliwe, zoodanig misbruik geheel uitteroeien – całkowicie wyeliminować takie nadużycia, diep geworteld – głęboko zakorzenione, aard der bevolking zelf die er onder lydt – natura samej ludności, która na nie cierpi).

De Javaan is gul, vooral waar het te doen is om een bewys te geven van gehechtheid aan zyn Hoofd, aan den afstammeling van hen wien zyn vaderen gehoorzaamden. (Jawajczyk jest hojny, zwłaszcza gdy chodzi o okazanie przywiązania do swojego przywódcy, potomka tych, którym posłuszni byli jego przodkowie; Javaan – Jawajczyk, gul – hojny, bewys te geven van gehechtheid – okazanie przywiązania, Hoofd – przywódca, afstammeling van hen wien zyn vaderen gehoorzaamden – potomka tych, którym posłuszni byli jego przodkowie). Ja, hy zou meenen te-kort te doen aan den eerbied dien hy aan zyn erfelyken heer verschuldigd is, wanneer hy zonder geschenken diens kratoon betrad. (Tak, uważałby, że brak szacunku wobec swojego dziedzicznego pana byłby, gdyby wszedł do jego kratonu bez prezentów; meenen te-kort te doen aan den eerbied – uważałby, że brak szacunku, erfelyken heer verschuldigd is – jest winien swojemu dziedzicznemu panu, zonder geschenken diens kratoon betrad – wszedł do jego kratonu bez prezentów). Zulke geschenken zyn dan ook dikwyls van zoo weinig waarde, dat het afwyzen iets vernederends zou in zich sluiten, en vaak is alzoo deze gewoonte eerder te vergelyken met de hulde van een kind dat zyn liefde tot den vader tracht te uiten door 't aanbieden van een klein geschenk, dan optevatten als schatting aan dwingelandsche willekeur. (Takie prezenty są często tak mało warte, że odmowa ich przyjęcia byłaby upokarzająca, i dlatego ten zwyczaj jest bardziej porównywalny do hołdu dziecka wyrażającego miłość do ojca przez podarowanie małego prezentu, niż jako daninę tyranii; zulke geschenken – takie prezenty, dikwyls van zoo weinig waarde – często tak mało warte, afwyzen iets vernederends – odmowa byłaby upokarzająca, gewoonte eerder te vergelyken met de hulde van een kind – zwyczaj bardziej porównywalny do hołdu dziecka, zyn liefde tot den vader tracht te uiten – wyrażającego miłość do ojca, aanbieden van een klein geschenk – podarowanie małego prezentu, dan optevatten als schatting aan dwingelandsche willekeur – niż jako daninę tyranii).

Maar… aldus wordt door een lief gebruik, de afschaffing van misbruik belemmerd. (Ale… w ten sposób przez miły zwyczaj, zniesienie nadużyć jest utrudnione; aldus wordt door een lief gebruik – w ten sposób przez miły zwyczaj, afschaffing van misbruik belemmerd – zniesienie nadużyć jest utrudnione).

Indien de aloen-aloen voor de woning van den Regent in verwilderden staat lag, zou de nabywonende bevolking hierover beschaamd wezen, en er ware veel gezags noodig om haar te beletten dat plein van onkruid te reinigen, en het te brengen in een staat die met den rang des Regents overeenstemt. (Gdyby aloen-aloen przed rezydencją Regenta było w zaniedbanym stanie, okoliczna ludność czułaby się zawstydzona i potrzeba byłoby dużo autorytetu, aby uniemożliwić jej oczyszczenie tego placu z chwastów i doprowadzenie go do stanu odpowiadającego randze Regenta; aloen-aloen – plac przed rezydencją, woning van den Regent – rezydencja Regenta, verwilderden staat – zaniedbany stan, nabywonende bevolking – okoliczna ludność, beschaamd wezen – czułaby się zawstydzona, veel gezags noodig – potrzeba dużo autorytetu, plein van onkruid te reinigen – oczyszczenie placu z chwastów, met den rang des Regents overeenstemt – odpowiadający randze Regenta). Hiervoor eenige betaling te geven, zou algemeen als een beleediging worden aangemerkt. (Zapłacenie za to zostałoby powszechnie uznane za obrazę; eenige betaling te geven – zapłacenie za to, als een beleediging worden aangemerkt – uznane za obrazę). Maar naast dien aloen-aloen, of elders, liggen Sawah's die op den ploeg wachten, of op een leiding die het water daarheen moet voeren, dikwyls van mylen ver… deze Sawah's behooren den Regent. (Ale obok tego aloen-aloen lub gdzie indziej, są sawahy czekające na pług lub na kanał nawadniający, często oddalony o mile… te sawahy należą do Regenta; naast dien aloen-aloen – obok tego aloen-aloen, Sawah's die op den ploeg wachten – sawahy czekające na pług, leiding die het water daarheen moet voeren – kanał nawadniający, mylen ver – oddalony o mile, Sawah's behooren den Regent – sawahy należą do Regenta). Hy roept, om zyn velden te bewerken of te besproeien, de bevolking van gansche dorpen op, wier eigen Sawah's evenzeer behoefte hebben aan bearbeiding… ziedaar het misbruik. (Wzywa on ludność całych wiosek do pracy na swoich polach, które również potrzebują uprawy… oto nadużycie; roept om zyn velden te bewerken of te besproeien – wzywa do pracy na swoich polach, bevolking van gansche dorpen – ludność całych wiosek, Sawah's evenzeer behoefte hebben aan bearbeiding – sawahy również potrzebują uprawy, ziedaar het misbruik – oto nadużycie).

Dit is aan de Regeering bekend, en wie de staatsbladen leest, waarin de wetten, instruktien en handleidingen voor de ambtenaren bevat zyn, juicht de menschlievendheid toe, die by het ontwerpen daarvan schynt te hebben voorgezeten. (Jest to znane rządowi, a kto czyta dzienniki urzędowe zawierające prawa, instrukcje i przewodniki dla urzędników, chwali humanitarność, która zdaje się być obecna przy ich tworzeniu; Regeering – rząd, bekend – znane, staatsbladen leest – czyta dzienniki urzędowe, wetten, instruktien en handleidingen voor de ambtenaren – prawa, instrukcje i przewodniki dla urzędników, juicht de menschlievendheid toe – chwali humanitarność, ontwerpen daarvan schynt te hebben voorgezeten – zdaje się być obecna przy ich tworzeniu). Alom wordt den Europeaan, met gezag in de binnenlanden bekleed, als een zyner duurste verplichtingen op 't hart gedrukt, de bevolking te beschermen tegen haar eigen onderworpenheid en de hebzucht der Hoofden. (Wszędzie Europejczykom, obdarzonym władzą w interiorze, wpaja się jako jedno z ich najdroższych zobowiązań, aby chronili ludność przed jej własnym podporządkowaniem i chciwością przywódców; alom – wszędzie, den Europeaan – Europejczykom, met gezag in de binnenlanden bekleed – obdarzonym władzą w interiorze, zyner duurste verplichtingen – jedno z ich najdroższych zobowiązań, op 't hart gedrukt – wpaja się, bevolking te beschermen – chronili ludność, onderworpenheid en de hebzucht der Hoofden – podporządkowanie i chciwość przywódców). En, als ware het niet genoeg, deze verplichting voorteschryven in 't algemeen, er wordt nog van de adsistent-residenten, by de aanvaarding van 't bestuur eener afdeeling, een afzonderlyke eed gevorderd, dat zy deze vaderlyke zorg voor de bevolking zullen beschouwen als een eersten plicht. (I, jakby tego było mało, to zobowiązanie jest ogólnie zapisane, od asystentów-rezydentów, przy przyjęciu zarządzania departamentem, wymaga się osobnej przysięgi, że będą traktować tę ojcowską opiekę nad ludnością jako swój pierwszy obowiązek; als ware het niet genoeg – jakby tego było mało, deze verplichting voorteschryven in 't algemeen – to zobowiązanie jest ogólnie zapisane, adsistent-residenten – asystenci-rezydenci, aanvaarding van 't bestuur eener afdeeling – przyjęcie zarządzania departamentem, afzonderlyke eed gevorderd – wymaga się osobnej przysięgi, vaderlyke zorg voor de bevolking – ojcowska opieka nad ludnością, eersten plicht – pierwszy obowiązek).

Dit is voorzeker een schoone roeping. (To z pewnością piękne powołanie; voorzeker – z pewnością, schoone roeping – piękne powołanie). Rechtvaardigheid voortestaan, den geringe te beschermen tegen den machtige, den zwakke te beschutten tegen de overmacht van den sterke, het ooilam van den arme terug te vorderen uit de stallen des vorstelyken roovers… zie, 't is om 't hart te doen gloeien van genot, by 't denkbeeld dat men geroepen is tot iets zóó schoons! (Stanie na straży sprawiedliwości, ochrona maluczkich przed potężnymi, ochrona słabych przed przemocą silnych, odzyskiwanie owieczki biedaka ze stajni książęcych rabusiów… zobacz, to sprawia, że serce płonie z rozkoszy na myśl, że zostało się wezwanym do czegoś tak pięknego!; Rechtvaardigheid voortestaan – stanie na straży sprawiedliwości, den geringe te beschermen tegen den machtige – ochrona maluczkich przed potężnymi, den zwakke te beschutten tegen de overmacht van den sterke – ochrona słabych przed przemocą silnych, het ooilam van den arme terug te vorderen – odzyskiwanie owieczki biedaka, stallen des vorstelyken roovers – stajnie książęcych rabusiów, om 't hart te doen gloeien van genot – sprawia, że serce płonie z rozkoszy, denkbeeld dat men geroepen is tot iets zóó schoons – myśl, że zostało się wezwanym do czegoś tak pięknego). En wie in de javasche binnenlanden soms ontevreden moge zyn met standplaats of belooning, hy sla het oog op den verheven plicht die op hem rust, op 't heerlyk genoegen dat de vervulling van zulk een plicht met zich brengt, en hy zal geen andere belooning begeeren. (A kto czasem może być niezadowolony ze swojego stanowiska lub wynagrodzenia w jawajskim interiorze, niech spojrzy na wzniosły obowiązek, który na nim spoczywa, na wspaniałą przyjemność, jaką niesie ze sobą wypełnianie takiego obowiązku, i nie będzie pragnął żadnego innego wynagrodzenia; wie in de javasche binnenlanden – kto w jawajskim interiorze, ontevreden moge zyn met standplaats of belooning – może być niezadowolony ze swojego stanowiska lub wynagrodzenia, sla het oog op den verheven plicht – spojrzy na wzniosły obowiązek, heerlyk genoegen dat de vervulling van zulk een plicht met zich brengt – wspaniała przyjemność, jaką niesie ze sobą wypełnianie takiego obowiązku, geen andere belooning begeeren – nie będzie pragnął żadnego innego wynagrodzenia).

Maar… gemakkelyk is deze plicht niet. (Ale… ten obowiązek nie jest łatwy; gemakkelyk – łatwy, plicht – obowiązek, niet – nie). Vooreerst hebbe men juist te beoordeelen, waar het gebruik heeft opgehouden om voor misbruik plaats te maken? (Po pierwsze, trzeba dokładnie ocenić, gdzie zwyczaj ustąpił miejsca nadużyciu; vooreerst – po pierwsze, juist te beoordeelen – dokładnie ocenić, gebruik heeft opgehouden – zwyczaj ustąpił, misbruik plaats te maken – ustąpić miejsca nadużyciu). En… waar het misbruik bestaat, waar inderdaad roof of willekeur gepleegd is, zyn veelal de slachtoffers zelf hieraan medeplichtig, hetzy uit te ver gedreven onderwerping, hetzy uit vrees, hetzy uit wantrouwen op den wil of de macht der persoon die hen beschermen moet. (I… tam, gdzie istnieje nadużycie, gdzie faktycznie dokonano kradzieży lub arbitralnej decyzji, często sami ofiary są współwinne, czy to z nadmiernego podporządkowania, czy to ze strachu, czy to z braku zaufania do woli lub władzy osoby, która powinna je chronić; misbruik bestaat – istnieje nadużycie, roof of willekeur gepleegd – dokonano kradzieży lub arbitralnej decyzji, slachtoffers zelf hieraan medeplichtig – sami ofiary są współwinne, te ver gedreven onderwerping – nadmierne podporządkowanie, vrees – strach, wantrouwen op den wil of de macht – brak zaufania do woli lub władzy, beschermen moet – powinna chronić). Ieder weet dat de europesche beambte elk oogenblik kan geroepen worden tot een andere betrekking, en dat de Regent, de machtige Regent, dáár blyft. (Każdy wie, że europejski urzędnik w każdej chwili może zostać wezwany do innej funkcji, a Regent, potężny Regent, tam pozostaje; Ieder weet – każdy wie, europesche beambte – europejski urzędnik, elk oogenblik kan geroepen worden – w każdej chwili może zostać wezwany, tot een andere betrekking – do innej funkcji, Regent, de machtige Regent – Regent, potężny Regent, blyft – pozostaje). Voorts zyn er zoo véél manieren om zich het eigendom van een arm onnoozel mensch toeteëigenen! (Ponadto, jest tak wiele sposobów, aby przywłaszczyć sobie własność biednego, prostego człowieka!; voorts – ponadto, zoo véél manieren – tak wiele sposobów, eigendom van een arm onnoozel mensch – własność biednego, prostego człowieka, toeteëigenen – przywłaszczyć). Als een mantrie hem zegt dat de Regent zyn paard begeert, met dit gevolg dat het begeerde dier weldra plaats heeft gekregen in de stallen van den Regent, bewyst zulks nog volstrekt niet dat deze niet van voornemen was – o, zeker! – daarvoor een hoogen prys te betalen… te-eeniger-tyd. (Jeśli mantri mówi mu, że Regent pragnie jego konia, w wyniku czego pożądane zwierzę wkrótce znalazło się w stajniach Regenta, to jeszcze wcale nie dowodzi, że nie miał zamiaru – o, na pewno! – zapłacić za to wysokiej ceny… w odpowiednim czasie; mantrie – mantri, Regent zyn paard begeert – Regent pragnie jego konia, begeerde dier weldra plaats heeft gekregen – pożądane zwierzę wkrótce znalazło się, stallen van den Regent – stajnie Regenta, bewyst zulks nog volstrekt niet – to jeszcze wcale nie dowodzi, van voornemen was – miał zamiar, hoogen prys te betalen – zapłacić wysoką cenę, te-eeniger-tyd – w odpowiednim czasie). Als honderden arbeiden op de velden van een Hoofd, zonder daarvoor betaling te ontvangen, volgt hieruit geenszins dat hy dit liet geschieden ten zynen behoeve. (Jeśli setki ludzi pracują na polach Przywódcy bez otrzymania za to wynagrodzenia, wcale nie wynika z tego, że pozwolił na to dla własnej korzyści; honderden arbeiden op de velden van een Hoofd – setki ludzi pracują na polach Przywódcy, zonder daarvoor betaling te ontvangen – bez otrzymania za to wynagrodzenia, geenszins dat hy dit liet geschieden – wcale nie wynika, ten zynen behoeve – dla własnej korzyści). Had niet zyn bedoeling kunnen zyn, hun den oogst overtelaten uit de menschlievende berekening dat zyn grond beter gelegen was, vruchtbaarder dan de hunne, en dus hun arbeid milder beloonen zou? (Czy nie mógłby mieć na celu pozostawienie im zbiorów z humanitarnego wyrachowania, że jego ziemia była lepiej położona, bardziej urodzajna niż ich, a zatem ich praca byłaby lepiej wynagrodzona?; bedoeling kunnen zyn – mógłby mieć na celu, oogst overtelaten uit de menschlievende berekening – pozostawienie zbiorów z humanitarnego wyrachowania, grond beter gelegen was – ziemia była lepiej położona, vruchtbaarder dan de hunne – bardziej urodzajna niż ich, arbeid milder beloonen zou – praca byłaby lepiej wynagrodzona).

Bovendien, vanwaar haalt de europesche beambte de getuigen die den moed hebben een verklaring te doen tegen hun heer, den gevreesden Regent? (Ponadto, skąd europejski urzędnik weźmie świadków, którzy będą mieli odwagę złożyć zeznania przeciwko swojemu panu, budzącemu strach Regentowi?; bovendien – ponadto, vanwaar haalt de europesche beambte de getuigen – skąd europejski urzędnik weźmie świadków, den moed hebben een verklaring te doen – będą mieli odwagę złożyć zeznania, tegen hun heer – przeciwko swojemu panu, den gevreesden Regent – budzącemu strach Regentowi). En, waagde hy een beschuldiging, zonder die te kunnen bewyzen, waar blyft dan de verhouding van ouder broeder, die in zulk geval zyn jongeren broeder zonder grond zou hebben gekrenkt in zyn eer? (A jeśli odważyłby się postawić oskarżenie, nie mogąc go udowodnić, gdzie wtedy jest relacja starszego brata, który w takim przypadku bezpodstawnie naruszyłby honor swojego młodszego brata?; waagde hy een beschuldiging – odważyłby się postawić oskarżenie, zonder die te kunnen bewyzen – nie mogąc go udowodnić, verhouding van ouder broeder – relacja starszego brata, zonder grond zou hebben gekrenkt in zyn eer – bezpodstawnie naruszyłby honor). Waar blyft de gunst van de Regeering, die hem brood geeft voor dienst, maar hem dat brood opzegt, hem ontslaan zou als onbekwaam, wanneer hy een zoo hooggeplaatst persoon als een Tommongong, Adhipatti of Pangerang had verdacht of aangeklaagd met ligtvaardigheid? (Gdzie jest wtedy przychylność rządu, który daje mu chleb za służbę, ale ten chleb mu odbiera, zwolniłby go jako niekompetentnego, gdyby bezpodstawnie podejrzewał lub oskarżał tak wysoko postawioną osobę jak Tommongong, Adhipatti lub Pangerang?; gunst van de Regeering – przychylność rządu, brood geeft voor dienst – daje chleb za służbę, brood opzegt – odbiera chleb, ontslaan zou als onbekwaam – zwolniłby jako niekompetentnego, zoo hooggeplaatst persoon als een Tommongong, Adhipatti of Pangerang – tak wysoko postawiona osoba jak Tommongong, Adhipatti lub Pangerang, verdacht of aangeklaagd met ligtvaardigheid – bezpodstawnie podejrzewał lub oskarżał).

Neen, neen, gemakkelyk is die plicht niet! (Nie, nie, ten obowiązek nie jest łatwy!; gemakkelyk – łatwy, plicht – obowiązek, niet – nie). Dit blykt reeds hieruit, dat de neiging der inlandsche Hoofden om de grens van 't geoorloofd beschikken over arbeid en eigendom hunner onderhoorigen te overschryden, overal volmondig erkend wordt… (To już wynika z tego, że skłonność krajowych przywódców do przekraczania granic dozwolonego dysponowania pracą i własnością ich poddanych jest powszechnie uznawana; blykt reeds hieruit – wynika z tego, neiging der inlandsche Hoofden – skłonność krajowych przywódców, grens van 't geoorloofd beschikken over arbeid en eigendom – granice dozwolonego dysponowania pracą i własnością, hunner onderhoorigen – ich poddanych, overschryden – przekraczać, overal volmondig erkend – powszechnie uznawana). dat alle adsistent-residenten den eed doen die misdadige hebbelykheid te-keer te gaan, en… dat toch slechts zeer zelden een Regent wordt aangeklaagd wegens willekeur of misbruik van gezag. (że wszyscy asystenci-rezydenci składają przysięgę, że będą walczyć z tym przestępczym nawykiem, i… że jednak bardzo rzadko Regent jest oskarżany o samowolę lub nadużycie władzy; alle adsistent-residenten – wszyscy asystenci-rezydenci, eed doen die misdadige hebbelykheid te-keer te gaan – składają przysięgę, że będą walczyć z tym przestępczym nawykiem, slechts zeer zelden een Regent wordt aangeklaagd – bardzo rzadko Regent jest oskarżany, willekeur of misbruik van gezag – samowola lub nadużycie władzy).

Er schynt dus wel een byna onoverkomelyke moeielykheid te bestaan, om gevolg te geven aan den eed: ‘de inlandsche bevolking te beschermen tegen uitzuiging en knevelary.’ (Wydaje się więc, że istnieje niemal nieprzezwyciężona trudność w dotrzymaniu przysięgi: ‘ochrona ludności krajowej przed wyzyskiem i uciskiem’; schynt dus wel een byna onoverkomelyke moeielykheid – wydaje się więc, że istnieje niemal nieprzezwyciężona trudność, gevolg te geven aan den eed – dotrzymanie przysięgi, inlandsche bevolking te beschermen tegen uitzuiging en knevelary – ochrona ludności krajowej przed wyzyskiem i uciskiem).



Rozdział 6: Przedstawienie Maxa Havelaar i jego rodziny



Zesde hoofdstuk

De kontroleur Verbrugge was een goed mensch. (Kontroler Verbrugge był dobrym człowiekiem; de kontroleur – kontroler, Verbrugge – Verbrugge, was een goed mensch – był dobrym człowiekiem). Als men hem daar zag zitten in zyn blauw-lakenschen frak, met geborduurde eiken- en oranjetakken op kraag en mouw-opslagen, was 't moeielyk in hem den type te miskennen die voorheerscht onder de Hollanders in Indie… (Gdyby się go widziało siedzącego tam w jego niebieskim wełnianym fraku, z wyszywanymi dębowymi i pomarańczowymi gałązkami na kołnierzu i mankietach, trudno byłoby go nie rozpoznać jako typowego Holendra w Indiach…; als men hem daar zag zitten – gdyby się go widziało siedzącego tam, in zyn blauw-lakenschen frak – w jego niebieskim wełnianym fraku, met geborduurde eiken- en oranjetakken – z wyszywanymi dębowymi i pomarańczowymi gałązkami, op kraag en mouw-opslagen – na kołnierzu i mankietach, was 't moeielyk in hem den type te miskennen – trudno byłoby go nie rozpoznać, die voorheerscht onder de Hollanders in Indie – który przeważa wśród Holendrów w Indiach). een menschensoort, in 't voorbygaan gezegd, die zeer onderscheiden is van de Hollanders in Holland. (gatunek ludzi, na marginesie, bardzo różniący się od Holendrów w Holandii; een menschensoort – gatunek ludzi, in 't voorbygaan gezegd – na marginesie, zeer onderscheiden is van de Hollanders in Holland – bardzo różniący się od Holendrów w Holandii). Traag zoolang er niets te doen viel, en ver van de beredderingzucht die in Europa voor yver geldt, maar yverig waar bezigheid noodig was… (leniwy, gdy nie było nic do zrobienia, i daleki od gorliwości, która w Europie uchodzi za zapał, ale pilny, gdy praca była potrzebna; traag zoolang er niets te doen viel – leniwy, gdy nie było nic do zrobienia, en ver van de beredderingzucht – i daleki od gorliwości, die in Europa voor yver geldt – która w Europie uchodzi za zapał, maar yverig waar bezigheid noodig was – ale pilny, gdy praca była potrzebna). eenvoudig maar hartelyk voor wie tot zyn omgeving behoorden… (prosty, ale serdeczny dla tych, którzy należeli do jego otoczenia; eenvoudig maar hartelyk – prosty, ale serdeczny, voor wie tot zyn omgeving behoorden – dla tych, którzy należeli do jego otoczenia). mededeelzaam, hulpvaardig en gastvry… (komunikatywny, pomocny i gościnny; mededeelzaam – komunikatywny, hulpvaardig – pomocny, gastvry – gościnny). welgemanierd zonder styfheid… (dobrze wychowany bez sztywności; welgemanierd zonder styfheid – dobrze wychowany bez sztywności). vatbaar voor goede indrukken… (podatny na dobre wrażenia; vatbaar voor goede indrukken – podatny na dobre wrażenia). eerlyk en oprecht, zonder evenwel lust te voelen de martelaar van deze hoedanigheden te worden… (uczciwy i szczery, ale nie mający ochoty stawać się męczennikiem tych cech; eerlyk en oprecht – uczciwy i szczery, zonder evenwel lust te voelen – ale nie mający ochoty, de martelaar van deze hoedanigheden te worden – stawać się męczennikiem tych cech). in 't kort, hy was een man die, zooals men 't noemt, overal op zyn plaats zou wezen, zonder dat men echter op 't denkbeeld komen zou de eeuw naar hem te noemen, wat hy dan ook niet begeerde. (w skrócie, był to człowiek, który, jak się mówi, wszędzie pasowałby, ale nikt nie wpadłby na pomysł, aby nazwać jego imieniem epokę, czego on sam zresztą nie pragnął; in 't kort – w skrócie, hy was een man die – był to człowiek, który, zooals men 't noemt – jak się mówi, overal op zyn plaats zou wezen – wszędzie pasowałby, zonder dat men echter op 't denkbeeld komen zou – ale nikt nie wpadłby na pomysł, de eeuw naar hem te noemen – aby nazwać jego imieniem epokę, wat hy dan ook niet begeerde – czego on sam zresztą nie pragnął).

Hy zat in 't midden van de pendoppo by de tafel die met een wit kleed bedekt, en met spyzen beladen was. (Siedział pośrodku pendoppo przy stole przykrytym białym obrusem i załadowanym jedzeniem; hy zat in 't midden van de pendoppo – siedział pośrodku pendoppo, by de tafel – przy stole, die met een wit kleed bedekt – przykrytym białym obrusem, en met spyzen beladen was – i załadowanym jedzeniem). Wel eenigszins ongeduldig vroeg hy van-tyd tot-tyd, met de woorden der zuster van mevrouw Blauwbaard, aan den mandoor-oppasser, dat is het hoofd van de policie- en bureaudienaren der adsistent-residentie, of er niets in aantocht was? (Dość niecierpliwie pytał od czasu do czasu, używając słów siostry pani Sinobrodego, mandoor-oppassera, czyli szefa policji i urzędników pomocniczych w asystenturze, czy nic nie nadchodzi?; wel eenigszins ongeduldig vroeg hy van-tyd tot-tyd – dość niecierpliwie pytał od czasu do czasu, met de woorden der zuster van mevrouw Blauwbaard – używając słów siostry pani Sinobrodego, aan den mandoor-oppasser – mandoor-oppassera, dat is het hoofd van de policie- en bureaudienaren der adsistent-residentie – czyli szefa policji i urzędników pomocniczych w asystenturze, of er niets in aantocht was – czy nic nie nadchodzi). Dan stond hy eens op, beproefde vergeefs zyn sporen te doen kletteren op den gestampten kleivloer van de pendoppo, stak voor de twintigste maal zyn sigaar aan, en ging, als te-leurgesteld, weer zitten. (Wtedy wstawał, bezskutecznie próbował sprawić, by jego ostrogi zabrzmiały na ubitej glinianej podłodze pendoppo, zapalał cygaro po raz dwudziesty i z rozczarowaniem siadał ponownie; dan stond hy eens op – wtedy wstawał, beproefde vergeefs zyn sporen te doen kletteren op den gestampten kleivloer van de pendoppo – bezskutecznie próbował sprawić, by jego ostrogi zabrzmiały na ubitej glinianej podłodze pendoppo, stak voor de twintigste maal zyn sigaar aan – zapalał cygaro po raz dwudziesty, en ging, als te-leurgesteld, weer zitten – i z rozczarowaniem siadał ponownie). Hy sprak weinig. (Mówił mało; hy sprak weinig – mówił mało).

En toch had hy kùnnen spreken, want hy was niet alleen. (A jednak mógł mówić, ponieważ nie był sam; en toch had hy kùnnen spreken – a jednak mógł mówić, want hy was niet alleen – ponieważ nie był sam). Ik bedoel hiermee nu juist niet dat hy vergezeld was van de twintig of dertig Javanen, bedienden, mantries en oppassers die op den grond gehurkt in en buiten de pendoppo zaten, noch van de velen die aanhoudend uit- en inliepen, noch van 't groot aantal inlanders van verschillenden rang, dat daar buiten de paarden vasthield, of te-paard rondreed… (Nie mam tu na myśli, że był w towarzystwie dwudziestu lub trzydziestu Jawajczyków, służących, mantri i strażników, którzy kucali na ziemi w i poza pendoppo, ani wielu, którzy nieustannie wchodzili i wychodzili, ani licznych tubylców różnego stopnia, którzy trzymali tam konie, albo jeździli konno w pobliżu…; ik bedoel hiermee nu juist niet dat hy vergezeld was – nie mam tu na myśli, że był w towarzystwie, van de twintig of dertig Javanen – dwudziestu lub trzydziestu Jawajczyków, bedienden, mantries en oppassers – służących, mantri i strażników, die op den grond gehurkt in en buiten de pendoppo zaten – którzy kucali na ziemi w i poza pendoppo, noch van de velen die aanhoudend uit- en inliepen – ani wielu, którzy nieustannie wchodzili i wychodzili, noch van 't groot aantal inlanders van verschillenden rang – ani licznych tubylców różnego stopnia, dat daar buiten de paarden vasthield, of te-paard rondreed – którzy trzymali tam konie, albo jeździli konno w pobliżu). neen, de Regent zelf van Lebak, Radhen Adhipatti Karta Natta Negara, zat tegenover hem. (nie, naprzeciwko niego siedział sam regent Lebak, Radhen Adhipatti Karta Natta Negara; neen – nie, de Regent zelf van Lebak – sam regent Lebak, Radhen Adhipatti Karta Natta Negara – Radhen Adhipatti Karta Natta Negara, zat tegenover hem – siedział naprzeciwko niego).

Wachten is altyd vervelend. (Czekanie jest zawsze nudne; wachten – czekanie, is altyd vervelend – jest zawsze nudne). Een kwartier duurt een uur, een uur een halven dag, en zoo voort. (Kwadrans trwa godzinę, godzina pół dnia, i tak dalej; een kwartier duurt een uur – kwadrans trwa godzinę, een uur een halven dag – godzina pół dnia, en zoo voort – i tak dalej). Verbrugge had wel wat spraakzamer mogen zyn. (Verbrugge mógłby być nieco bardziej rozmowny; Verbrugge – Verbrugge, had wel wat spraakzamer mogen zyn – mógłby być nieco bardziej rozmowny). De Regent van Lebak was een beschaafd oud man, die over veel wist te spreken met verstand en oordeel. (Regent Lebak był kulturalnym starszym mężczyzną, który potrafił mówić o wielu rzeczach z rozumem i oceną; de Regent van Lebak – regent Lebak, was een beschaafd oud man – był kulturalnym starszym mężczyzną, die over veel wist te spreken met verstand en oordeel – który potrafił mówić o wielu rzeczach z rozumem i oceną). Men had hem slechts aantezien om overtuigd te wezen dat het meerendeel der Europeanen die met hem in aanraking kwamen, meer van hem, dan hy van hen te leeren had. (Wystarczyło na niego spojrzeć, aby być przekonanym, że większość Europejczyków, którzy z nim się zetknęli, miała więcej do nauczenia się od niego, niż on od nich; men had hem slechts aantezien – wystarczyło na niego spojrzeć, om overtuigd te wezen – aby być przekonanym, dat het meerendeel der Europeanen – że większość Europejczyków, die met hem in aanraking kwamen – którzy z nim się zetknęli, meer van hem, dan hy van hen te leeren had – miała więcej do nauczenia się od niego, niż on od nich). Zyn levendige donkere oogen weerspraken door hun vuur de vermoeidheid der trekken van zyn gelaat en de grysheid zyner haren. (Jego żywe, ciemne oczy, swoim ogniem, zaprzeczały zmęczeniu rysów twarzy i siwiźnie włosów; zyn levendige donkere oogen – jego żywe, ciemne oczy, weerspraken door hun vuur – swoim ogniem zaprzeczały, de vermoeidheid der trekken van zyn gelaat – zmęczeniu rysów twarzy, en de grysheid zyner haren – i siwiźnie włosów). Wat hy zeide, was gewoonlyk lang overdacht – een eigenaardigheid trouwens die by den beschaafden Oosterling algemeen is – en wanneer men met hem in gesprek was, gevoelde men dat men zyn woorden te beschouwen had als brieven, waarvan hy de minuut in zyn archief had, om zoo noodig daarop te verwyzen. (To, co mówił, było zazwyczaj długo przemyślane – cecha zresztą powszechna wśród kulturalnych Wschodnich – a gdy się z nim rozmawiało, miało się wrażenie, że jego słowa trzeba traktować jak listy, których minutę miał w swoim archiwum, aby w razie potrzeby się do nich odwołać; wat hy zeide – to, co mówił, was gewoonlyk lang overdacht – było zazwyczaj długo przemyślane, een eigenaardigheid trouwens die by den beschaafden Oosterling algemeen is – cecha zresztą powszechna wśród kulturalnych Wschodnich, en wanneer men met hem in gesprek was – a gdy się z nim rozmawiało, gevoelde men dat men zyn woorden te beschouwen had – miało się wrażenie, że jego słowa trzeba traktować, als brieven, waarvan hy de minuut in zyn archief had – jak listy, których minutę miał w swoim archiwum, om zoo noodig daarop te verwyzen – aby w razie potrzeby się do nich odwołać). Dit nu moge onaangenaam schynen voor wie niet gewoon is aan den omgang met javaansche grooten, 't is niet moeielyk alle onderwerpen van gesprek die aanstoot geven kunnen, te vermyden, vooral daar zy van hùn kant nooit op bruske wyze aan den loop van 't onderhoud een andere richting geven zullen, omdat dit naar oostersche begrippen in-stryd wezen zou met den goeden toon. (To może wydawać się nieprzyjemne dla tych, którzy nie są przyzwyczajeni do kontaktów z jawajskimi wielmożami, ale nie jest trudno unikać tematów rozmów, które mogą powodować nieporozumienia, zwłaszcza że z ich strony nigdy nie skierują rozmowy w inną stronę, ponieważ według wschodnich pojęć byłoby to niezgodne z dobrym tonem; dit nu moge onaangenaam schynen – to może wydawać się nieprzyjemne, voor wie niet gewoon is aan den omgang met javaansche grooten – dla tych, którzy nie są przyzwyczajeni do kontaktów z jawajskimi wielmożami, 't is niet moeielyk alle onderwerpen van gesprek die aanstoot geven kunnen, te vermyden – nie jest trudno unikać tematów rozmów, które mogą powodować nieporozumienia, vooral daar zy van hùn kant nooit op bruske wyze aan den loop van 't onderhoud een andere richting geven zullen – zwłaszcza że z ich strony nigdy nie skierują rozmowy w inną stronę, omdat dit naar oostersche begrippen in-stryd wezen zou met den goeden toon – ponieważ według wschodnich pojęć byłoby to niezgodne z dobrym tonem). Wie dus oorzaak heeft het aanroeren van een bepaald punt te vermyden, behoeft slechts over onbeduidende zaken te spreken, en hy kan verzekerd zyn dat een javaansch hoofd hem niet, door een onbegeerde wending in 't gesprek, zal voeren op een terrein dat hy liever niet betrad. (Kto ma powód, by unikać poruszania pewnego tematu, musi tylko mówić o nieistotnych sprawach i może być pewien, że jawajski wielmoża nie skieruje rozmowy na temat, którego wolałby nie poruszać; wie dus oorzaak heeft het aanroeren van een bepaald punt te vermyden – kto ma powód, by unikać poruszania pewnego tematu, behoeft slechts over onbeduidende zaken te spreken – musi tylko mówić o nieistotnych sprawach, en hy kan verzekerd zyn – i może być pewien, dat een javaansch hoofd hem niet, door een onbegeerde wending in 't gesprek – że jawajski wielmoża nie skieruje rozmowy na temat, zal voeren op een terrein dat hy liever niet betrad – którego wolałby nie poruszać).

Over de beste wyze van omgang met die hoofden, bestaan overigens verschillende meeningen. (Na temat najlepszego sposobu postępowania z tymi wielmożami istnieją różne opinie; over de beste wyze van omgang met die hoofden – na temat najlepszego sposobu postępowania z tymi wielmożami, bestaan overigens verschillende meeningen – istnieją różne opinie). Het komt my voor dat eenvoudige oprechtheid, zonder streven naar diplomatische voorzichtigheid, de voorkeur verdient. (Wydaje mi się, że prosta szczerość, bez dążenia do dyplomatycznej ostrożności, zasługuje na preferencję; het komt my voor dat – wydaje mi się, że, eenvoudige oprechtheid – prosta szczerość, zonder streven naar diplomatische voorzichtigheid – bez dążenia do dyplomatycznej ostrożności, de voorkeur verdient – zasługuje na preferencję).

Hoe dit zy, Verbrugge begon met een banale opmerking over 't weêr en den regen. (Jak by nie było, Verbrugge zaczął od banalnej uwagi o pogodzie i deszczu; hoe dit zy – jak by nie było, Verbrugge begon met een banale opmerking – Verbrugge zaczął od banalnej uwagi, over 't weêr en den regen – o pogodzie i deszczu).

Ja, mynheer de kontroleur, het is westmoesson. (Tak, panie kontrolerze, to jest zachodni monsun; ja, mynheer de kontroleur – tak, panie kontrolerze, het is westmoesson – to jest zachodni monsun).

Dit nu wist Verbrugge wel: men was in Januari. (To Verbrugge dobrze wiedział: był styczeń; dit nu wist Verbrugge wel – to Verbrugge dobrze wiedział, men was in Januari – był styczeń). Maar wat hy over den regen gezegd had, wist de Regent ook. (Ale to, co powiedział o deszczu, Regent również wiedział; maar wat hy over den regen gezegd had – ale to, co powiedział o deszczu, wist de Regent ook – Regent również wiedział). Hierop volgde weder eenig zwygen. (Nastąpiła chwilowa cisza; hierop volgde weder eenig zwygen – nastąpiła chwilowa cisza). De Regent wenkte met een nauw zichtbare beweging van 't hoofd, een der bedienden die neergehurkt zaten aan den ingang der pendoppo. (Regent skinął ledwo widocznym ruchem głowy na jednego ze służących, którzy kucali przy wejściu do pendoppo; de Regent wenkte met een nauw zichtbare beweging van 't hoofd – Regent skinął ledwo widocznym ruchem głowy, een der bedienden – jednego ze służących, die neergehurkt zaten aan den ingang der pendoppo – którzy kucali przy wejściu do pendoppo). Een kleine jongen, allerliefst gevat in een blauw-fluweelen buis, witten pantalon, met gouden lyfband die zyn kostbaren sarong vasthield om de lenden, en op 't hoofd den behagelyken kain kapala, waaronder zyn zwarte oogen zoo ondeugend te-voorschyn kwamen, kroop hurkende tot aan de voeten des Regents, zette de gouden doos neder, die de tabak, de kalk, de sirie, de pinang, en de gambier bevatte, maakte den slamat, door beide handen saamgevoegd opteheffen tot aan het diep neergebogen voorhoofd, en bood daarop zyn heer de kostbare doos aan. (Mały chłopiec, uroczo ubrany w niebieski aksamitny kaftan, białe spodnie, ze złotym pasem, który trzymał jego kosztowny sarong wokół bioder, i na głowie wygodny kain kapala, spod którego wyłaniały się jego czarne oczy, pełzł, kucając, do stóp Regenta, postawił złotą skrzynkę zawierającą tytoń, wapno, sirih, pinang i gambir, wykonał slamat, podnosząc złożone ręce do głęboko pochylonego czoła, a następnie podał swojemu panu kosztowną skrzynkę; een kleine jongen, allerliefst gevat in een blauw-fluweelen buis – mały chłopiec, uroczo ubrany w niebieski aksamitny kaftan, witten pantalon – białe spodnie, met gouden lyfband – ze złotym pasem, die zyn kostbaren sarong vasthield om de lenden – który trzymał jego kosztowny sarong wokół bioder, en op 't hoofd den behagelyken kain kapala – i na głowie wygodny kain kapala, waaronder zyn zwarte oogen zoo ondeugend te-voorschyn kwamen – spod którego wyłaniały się jego czarne oczy, kroop hurkende tot aan de voeten des Regents – pełzł, kucając, do stóp Regenta, zette de gouden doos neder – postawił złotą skrzynkę, die de tabak, de kalk, de sirie, de pinang, en de gambier bevatte – zawierającą tytoń, wapno, sirih, pinang i gambir, maakte den slamat – wykonał slamat, door beide handen saamgevoegd opteheffen tot aan het diep neergebogen voorhoofd – podnosząc złożone ręce do głęboko pochylonego czoła, en bood daarop zyn heer de kostbare doos aan – a następnie podał swojemu panu kosztowną skrzynkę).

De weg zal moeielyk zyn na zooveel regen, zei de Regent, als om 't lang wachten verklaarbaar te maken, terwyl hy een betelblad met kalk bestreek. (Droga będzie trudna po tylu deszczach, powiedział Regent, jakby chciał wytłumaczyć długie oczekiwanie, podczas gdy smarował liść betelu wapnem; de weg zal moeielyk zyn na zooveel regen – droga będzie trudna po tylu deszczach, zei de Regent – powiedział Regent, als om 't lang wachten verklaarbaar te maken – jakby chciał wytłumaczyć długie oczekiwanie, terwyl hy een betelblad met kalk bestreek – podczas gdy smarował liść betelu wapnem).

In 't Pandeglangsche is de weg zoo slecht niet, antwoordde Verbrugge die, als hy ten-minste niets stuitends wilde aanroeren, dit antwoord wel wat ondoordacht gaf. (W Pandeglang droga nie jest taka zła, odpowiedział Verbrugge, który, chcąc przynajmniej nie poruszać niczego drażliwego, udzielił tej nieco nieprzemyślanej odpowiedzi; in 't Pandeglangsche is de weg zoo slecht niet – w Pandeglang droga nie jest taka zła, antwoordde Verbrugge – odpowiedział Verbrugge, die, als hy ten-minste niets stuitends wilde aanroeren – który, chcąc przynajmniej nie poruszać niczego drażliwego, dit antwoord wel wat ondoordacht gaf – udzielił tej nieco nieprzemyślanej odpowiedzi). Want hy had moeten bedenken dat een Regent van Lebak niet gaarne de wegen van Pandeglang hoort roemen, al zyn die dan ook werkelyk beter dan in 't Lebaksche. (Bo powinien był pamiętać, że regent Lebak nie lubi słuchać pochwał dotyczących dróg w Pandeglang, nawet jeśli są one faktycznie lepsze niż w Lebak; want hy had moeten bedenken – bo powinien był pamiętać, dat een Regent van Lebak niet gaarne de wegen van Pandeglang hoort roemen – że regent Lebak nie lubi słuchać pochwał dotyczących dróg w Pandeglang, al zyn die dan ook werkelyk beter dan in 't Lebaksche – nawet jeśli są one faktycznie lepsze niż w Lebak).

De Adhipatti beging de fout van een te snel antwoord niet. (Adhipatti nie popełnił błędu zbyt szybkiej odpowiedzi; de Adhipatti – Adhipatti, beging de fout – nie popełnił błędu, van een te snel antwoord – zbyt szybkiej odpowiedzi, niet – nie). De kleine maas was reeds al hurkend achterwaarts teruggekropen tot aan den ingang der pendoppo, waar hy onder zyn makkers plaats nam… (Mały chłopiec już cofnął się kucając do wejścia do pendoppo, gdzie zajął miejsce wśród swoich towarzyszy; de kleine maas – mały chłopiec, was reeds al hurkend achterwaarts teruggekropen – już cofnął się kucając, tot aan den ingang der pendoppo – do wejścia do pendoppo, waar hy onder zyn makkers plaats nam – gdzie zajął miejsce wśród swoich towarzyszy). de Regent had reeds zyn lippen en weinige tanden bruinrood geverwd met het speeksel zyner sirie, voor hy zeide: (Regent miał już brązowo-czerwone usta i kilka zębów zabarwionych śliną z sirih, zanim powiedział:; de Regent had reeds zyn lippen en weinige tanden bruinrood geverwd – Regent miał już brązowo-czerwone usta i kilka zębów zabarwionych, met het speeksel zyner sirie – śliną z sirih, voor hy zeide – zanim powiedział):

Ja, er is veel volk in Pandeglang. (Tak, w Pandeglang jest dużo ludzi; ja, er is veel volk in Pandeglang – tak, w Pandeglang jest dużo ludzi).

Voor wien den Regent en den kontroleur kende, voor wien de toestand van Lebak geen geheim was, had het duidelyk kunnen blyken dat het gesprek reeds een stryd was geworden. (Dla tych, którzy znali Regenta i kontrolera, dla tych, którzy znali sytuację w Lebak, było jasne, że rozmowa już stała się walką; voor wien den Regent en den kontroleur kende – dla tych, którzy znali Regenta i kontrolera, voor wien de toestand van Lebak geen geheim was – dla tych, którzy znali sytuację w Lebak, had het duidelyk kunnen blyken – było jasne, dat het gesprek reeds een stryd was geworden – że rozmowa już stała się walką). Een toespeling namelyk op den beteren staat der wegen in een naburige afdeeling, scheen het vervolg te wezen op vergeefsche pogingen om ook in Lebak dusdanige betere wegen te doen aanleggen, of de bestaande beter te onderhouden. (Aluzja do lepszego stanu dróg w sąsiedniej części wydawała się być kontynuacją nieudanych prób budowy podobnych lepszych dróg w Lebak lub lepszego utrzymania istniejących; een toespeling namelyk op den beteren staat der wegen – aluzja do lepszego stanu dróg, in een naburige afdeeling – w sąsiedniej części, scheen het vervolg te wezen – wydawała się być kontynuacją, op vergeefsche pogingen om ook in Lebak dusdanige betere wegen te doen aanleggen – nieudanych prób budowy podobnych lepszych dróg w Lebak, of de bestaande beter te onderhouden – lub lepszego utrzymania istniejących). Doch hierin had de Regent gelyk, dat Pandeglang dichter bevolkt was, vooral in verhouding tot de veel kleinere oppervlakte, en dat dus dáár de arbeid aan de groote wegen, door vereende krachten ligter viel dan in 't Lebaksche, een afdeeling die op honderde palen oppervlakte, slechts zeventigduizend inwoners telde. (Jednak Regent miał rację, że Pandeglang jest gęściej zaludnione, zwłaszcza w stosunku do znacznie mniejszej powierzchni, i że praca nad głównymi drogami tam była lżejsza dzięki wspólnym wysiłkom niż w Lebak, części o powierzchni stu mil zaledwie siedemdziesiąt tysięcy mieszkańców; doch hierin had de Regent gelyk – jednak Regent miał rację, dat Pandeglang dichter bevolkt was – że Pandeglang jest gęściej zaludnione, vooral in verhouding tot de veel kleinere oppervlakte – zwłaszcza w stosunku do znacznie mniejszej powierzchni, en dat dus dáár de arbeid aan de groote wegen – i że praca nad głównymi drogami tam, door vereende krachten ligter viel dan in 't Lebaksche – była lżejsza dzięki wspólnym wysiłkom niż w Lebak, een afdeeling die op honderde palen oppervlakte – części o powierzchni stu mil, slechts zeventigduizend inwoners telde – zaledwie siedemdziesiąt tysięcy mieszkańców).

Dat is waar, zei Verbrugge, we hebben weinig volk hier, maar… (To prawda, powiedział Verbrugge, mamy tu mało ludzi, ale…; dat is waar – to prawda, zei Verbrugge – powiedział Verbrugge, we hebben weinig volk hier – mamy tu mało ludzi, maar – ale…)

De Adhipatti zag hem aan, als wachtte hy een aanval af. (Adhipatti spojrzał na niego, jakby oczekiwał ataku; de Adhipatti zag hem aan – Adhipatti spojrzał na niego, als wachtte hy een aanval af – jakby oczekiwał ataku). Hy wist dat er na dat ‘maar’ iets volgen kon, dat onaangenaam zou te hooren zyn voor hem, die sedert dertig jaren Regent van Lebak geweest was. (Wiedział, że po tym "ale" może nastąpić coś, co będzie dla niego nieprzyjemne do usłyszenia, dla niego, który od trzydziestu lat był Regentem Lebak; hy wist dat er na dat ‘maar’ iets volgen kon – wiedział, że po tym "ale" może nastąpić coś, dat onaangenaam zou te hooren zyn voor hem – co będzie dla niego nieprzyjemne do usłyszenia, die sedert dertig jaren Regent van Lebak geweest was – dla niego, który od trzydziestu lat był Regentem Lebak). Het scheen dat Verbrugge op dit oogenblik geen lust had den stryd voorttezetten. (Wydawało się, że Verbrugge w tym momencie nie miał ochoty kontynuować walki; het scheen dat Verbrugge op dit oogenblik – wydawało się, że Verbrugge w tym momencie, geen lust had den stryd voorttezetten – nie miał ochoty kontynuować walki). Althans hy brak 't gesprek af, en vroeg weder aan den mandoor-oppasser of hy niets komen zag? (Przynajmniej przerwał rozmowę i ponownie zapytał mandoor-oppassera, czy nic nie nadchodzi?; althans hy brak 't gesprek af – przynajmniej przerwał rozmowę, en vroeg weder aan den mandoor-oppasser – i ponownie zapytał mandoor-oppassera, of hy niets komen zag – czy nic nie nadchodzi).

Ik zie nog niets van den kant van Pandeglang, mynheer de kontroleur, maar daar-ginds aan de andere zyde rydt iemand te-paard… het is de toewan kommendaan. (Nie widzę jeszcze niczego od strony Pandeglang, panie kontrolerze, ale tam po drugiej stronie jedzie ktoś konno… to pan komendant; ik zie nog niets van den kant van Pandeglang – nie widzę jeszcze niczego od strony Pandeglang, mynheer de kontroleur – panie kontrolerze, maar daar-ginds aan de andere zyde rydt iemand te-paard – ale tam po drugiej stronie jedzie ktoś konno, het is de toewan kommendaan – to pan komendant).

Welzeker, Dongso, zei Verbrugge naar buiten starende, dat is de kommandant! Hy jaagt in deze buurt, en is vanmorgen vroeg reeds uitgegaan. (Oczywiście, Dongso, powiedział Verbrugge, patrząc na zewnątrz, to komendant! Poluje w tej okolicy i wyszedł już wcześnie rano; welzeker, Dongso – oczywiście, Dongso, zei Verbrugge naar buiten starende – powiedział Verbrugge, patrząc na zewnątrz, dat is de kommandant – to komendant, hy jaagt in deze buurt – poluje w tej okolicy, en is vanmorgen vroeg reeds uitgegaan – i wyszedł już wcześnie rano). Hé, Duclari… Duclari! (Hej, Duclari… Duclari; hé, Duclari – hej, Duclari, Duclari – Duclari!)

Hy hoort u al, mynheer, hy komt hierheen. Zyn jongen rydt achter hem, met een kidang achter zich over 't paard. (Już pana słyszy, panie, nadchodzi. Jego chłopak jedzie za nim, z sarną na grzbiecie konia; Hy hoort u al – już pana słyszy, mynheer – panie, hy komt hierheen – nadchodzi, Zyn jongen rydt achter hem – jego chłopak jedzie za nim, met een kidang – z sarną, achter zich over 't paard – na grzbiecie konia).

Pegang koedahnja toewan kommendaan – gebood Verbrugge aan een der bedienden die buiten zaten. Bonjour, Duclari! Ben je nat? Wat heb je geschoten? Kom binnen! (Pegang koedahnja toewan kommendaan – zawołał Verbrugge do jednego ze służących siedzących na zewnątrz. Bonjour, Duclari! Jesteś mokry? Co upolowałeś? Wejdź do środka; gebood Verbrugge – zawołał Verbrugge, aan een der bedienden die buiten zaten – do jednego ze służących siedzących na zewnątrz, Ben je nat? – Jesteś mokry?, Wat heb je geschoten? – Co upolowałeś?, Kom binnen! – Wejdź do środka).

Een krachtig man van dertigjarigen leeftyd en flinke militaire houding, hoewel van uniform geen spoor was, trad de pendoppo in. (Silny mężczyzna w wieku trzydziestu lat i o wyglądzie wojskowym, chociaż nie miał na sobie munduru, wszedł do pendoppo; Een krachtig man – Silny mężczyzna, van dertigjarigen leeftyd – w wieku trzydziestu lat, en flinke militaire houding – o wyglądzie wojskowym, hoewel van uniform geen spoor was – chociaż nie miał na sobie munduru, trad de pendoppo in – wszedł do pendoppo).

Het was de eerste-luitenant Duclari, kommandant van 't kleine garnizoen te Rangkas-Betoeng. (To był porucznik Duclari, dowódca małego garnizonu w Rangkas-Betoeng; Het was de eerste-luitenant Duclari – To był porucznik Duclari, kommandant van 't kleine garnizoen te Rangkas-Betoeng – dowódca małego garnizonu w Rangkas-Betoeng).

Verbrugge en hy waren bevriend, en hun gemeenzaamheid was te grooter, daar Duclari sedert eenigen tyd de woning van Verbrugge betrokken had in afwachting der voltooiing van een nieuw fort. (Verbrugge i on byli przyjaciółmi, a ich zażyłość była tym większa, że Duclari od pewnego czasu mieszkał u Verbrugge, czekając na ukończenie nowego fortu; Verbrugge en hy waren bevriend – Verbrugge i on byli przyjaciółmi, en hun gemeenzaamheid was te grooter – a ich zażyłość była tym większa, daar Duclari sedert eenigen tyd de woning van Verbrugge betrokken had – że Duclari od pewnego czasu mieszkał u Verbrugge, in afwachting der voltooiing van een nieuw fort – czekając na ukończenie nowego fortu).

Hy drukte dezen de hand, groette den Regent beleefd, en ging zitten onder de vraag: ‘wel, wat heb je al zoo hier?’ (Uścisnął mu dłoń, uprzejmie przywitał Regenta i usiadł, zadając pytanie: „cóż, co tu masz?”; Hy drukte dezen de hand – Uścisnął mu dłoń, groette den Regent beleefd – uprzejmie przywitał Regenta, en ging zitten onder de vraag – i usiadł, zadając pytanie, wel, wat heb je al zoo hier? – cóż, co tu masz?).

Wil je thee, Duclari? (Chcesz herbaty, Duclari?; Wil je thee – Chcesz herbaty, Duclari? – Duclari?).

Wel neen, ik ben warm genoeg! Heb je geen klapperwater? Dat is frisscher. (Nie, jestem wystarczająco rozgrzany! Masz wodę kokosową? To jest bardziej orzeźwiające; Wel neen – Nie, ik ben warm genoeg – jestem wystarczająco rozgrzany, Heb je geen klapperwater? – Masz wodę kokosową?, Dat is frisscher – To jest bardziej orzeźwiające).

Dat laat ik je niet geven. Als men warm is, houd ik klapperwater voor heel nadeelig. Je wordt er styf en jichtig van. Zie eens de koelies die zware vrachten over de bergen dragen: zy houden zich vlug en lenig door heet water te drinken, of koppi dahoen. Maar gemberthee is nog beter… (Nie pozwolę ci tego pić. Kiedy jest gorąco, uważam wodę kokosową za bardzo szkodliwą. Stajesz się od niej sztywny i podagrę dostajesz. Spójrz na kulisów, którzy noszą ciężkie ładunki przez góry: pozostają szybcy i zwinni, pijąc gorącą wodę lub koppi dahoen. Ale herbata imbirowa jest jeszcze lepsza…; Dat laat ik je niet geven – Nie pozwolę ci tego pić, Als men warm is – Kiedy jest gorąco, houd ik klapperwater voor heel nadeelig – uważam wodę kokosową za bardzo szkodliwą, Je wordt er styf en jichtig van – Stajesz się od niej sztywny i podagrę dostajesz, Zie eens de koelies – Spójrz na kulisów, die zware vrachten over de bergen dragen – którzy noszą ciężkie ładunki przez góry, zy houden zich vlug en lenig – pozostają szybcy i zwinni, door heet water te drinken, of koppi dahoen – pijąc gorącą wodę lub koppi dahoen, Maar gemberthee is nog beter – Ale herbata imbirowa jest jeszcze lepsza).

Wat? Koppi dahoen, thee van koffibladen? Dat heb ik nog nooit gezien. (Co? Koppi dahoen, herbata z liści kawy? Nigdy tego nie widziałem; Wat? Koppi dahoen – Co? Koppi dahoen, thee van koffibladen – herbata z liści kawy, Dat heb ik nog nooit gezien – Nigdy tego nie widziałem).

Omdat je niet op Sumatra gediend hebt. Daar is 't de gewoonte. (Bo nie służyłeś na Sumatrze. Tam to jest zwyczaj; Omdat je niet op Sumatra gediend hebt – Bo nie służyłeś na Sumatrze, Daar is 't de gewoonte – Tam to jest zwyczaj).

Laat me dan maar thee geven… maar niet van koffibladen, en ook niet van gember. Ja, je bent op Sumatra geweest… en de nieuwe adsistent-resident ook, niet waar? (Daj mi więc herbatę… ale nie z liści kawy i nie imbirową. Tak, byłeś na Sumatrze… a nowy asystent-rezydent też, prawda?; Laat me dan maar thee geven – Daj mi więc herbatę, maar niet van koffibladen, en ook niet van gember – ale nie z liści kawy i nie imbirową, Ja, je bent op Sumatra geweest – Tak, byłeś na Sumatrze, en de nieuwe adsistent-resident ook – a nowy asystent-rezydent też, niet waar? – prawda?).

Dit gesprek werd in 't hollandsch gevoerd, een taal die de Regent niet verstond. (Ta rozmowa odbyła się po holendersku, języku, którego Regent nie rozumiał; Dit gesprek werd in 't hollandsch gevoerd – Ta rozmowa odbyła się po holendersku, een taal die de Regent niet verstond – języku, którego Regent nie rozumiał).

Hetzy Duclari gevoelde dat er iets onbeleefds in lag, hem hierdoor van 't onderhoud uittesluiten, hetzyd-i hiermee een andere bedoeling had, op-eenmaal ging hy, zich tot den Regent wendende, in 't maleisch voort. (Czy to Duclari czuł, że coś niegrzecznego w tym jest, wykluczając go w ten sposób z rozmowy, czy też miał inny zamiar, nagle zwrócił się do Regenta po malajsku; Hetzy Duclari gevoelde dat er iets onbeleefds in lag – Czy to Duclari czuł, że coś niegrzecznego w tym jest, hem hierdoor van 't onderhoud uittesluiten – wykluczając go w ten sposób z rozmowy, hetzyd-i hiermee een andere bedoeling had – czy też miał inny zamiar, op-eenmaal ging hy – nagle zwrócił się, zich tot den Regent wendende, in 't maleisch voort – do Regenta po malajsku).

Weet mynheer de Adhipatti, dat m'nheer de kontroleur den nieuwen adsistent-resident kent? (Czy pan Adhipatti wie, że pan kontroler zna nowego asystenta rezydenta?; Weet mynheer de Adhipatti – Czy pan Adhipatti wie, dat m'nheer de kontroleur – że pan kontroler, den nieuwen adsistent-resident kent – zna nowego asystenta rezydenta).

Wel neen, dàt heb ik niet gezegd, ik ken hem niet! riep Verbrugge, nu ook in het maleisch. Ik heb hem nooit gezien. Hy diende eenige jaren vóór my op Sumatra. Ik heb je maar gezegd dat ik daar veel over hem heb hooren spreken, anders niet! (Nie, tego nie powiedziałem, nie znam go! – zawołał Verbrugge, teraz także po malajsku. Nigdy go nie widziałem. Służył kilka lat przede mną na Sumatrze. Powiedziałem ci tylko, że dużo o nim słyszałem, to wszystko; Wel neen, dàt heb ik niet gezegd, ik ken hem niet! – Nie, tego nie powiedziałem, nie znam go!, riep Verbrugge, nu ook in het maleisch – zawołał Verbrugge, teraz także po malajsku, Ik heb hem nooit gezien – Nigdy go nie widziałem, Hy diende eenige jaren vóór my op Sumatra – Służył kilka lat przede mną na Sumatrze, Ik heb je maar gezegd dat ik daar veel over hem heb hooren spreken – Powiedziałem ci tylko, że dużo o nim słyszałem, anders niet – to wszystko).

Nu, dit komt op 'tzelfde neer. Men behoeft iemand juist niet te zien om hem te kennen. Hoe denkt m'nheer de Adhipatti hierover? (No cóż, to na jedno wychodzi. Nie trzeba kogoś widzieć, aby go znać. Co o tym myśli pan Adhipatti?; Nu, dit komt op 'tzelfde neer – No cóż, to na jedno wychodzi, Men behoeft iemand juist niet te zien om hem te kennen – Nie trzeba kogoś widzieć, aby go znać, Hoe denkt m'nheer de Adhipatti hierover? – Co o tym myśli pan Adhipatti?).

De Adhipatti had juist noodig een bediende te roepen. Er verliep dus wat tyd voor hy zeggen kon: dat hy met den heer kommandant instemde, maar dat het toch dikwyls noodig was iemand te zien voor men hem beoordeelen kon. (Adhipatti musiał akurat zawołać służącego. Minęło więc trochę czasu, zanim mógł powiedzieć: że zgadza się z panem komendantem, ale często trzeba kogoś zobaczyć, zanim się go oceni; De Adhipatti had juist noodig een bediende te roepen – Adhipatti musiał akurat zawołać służącego, Er verliep dus wat tyd voor hy zeggen kon – Minęło więc trochę czasu, zanim mógł powiedzieć, dat hy met den heer kommandant instemde – że zgadza się z panem komendantem, maar dat het toch dikwyls noodig was iemand te zien voor men hem beoordeelen kon – ale często trzeba kogoś zobaczyć, zanim się go oceni).

Over 't geheel genomen is dit misschien waar, ging nu Duclari in 't hollandsch voort – hetzy omdat deze taal hem gemeenzamer was en hy meende genoeg gedaan te hebben voor de beleefdheid, hetzy omdat hy alleen door Verbrugge verstaan wilde worden – dit moge in 't algemeen waar zyn, maar omtrent Havelaar heeft men waarachtig geen persoonlyke kennismaking noodig… hy is een gek! (Ogólnie rzecz biorąc, może to być prawda, kontynuował Duclari po holendersku – czy to dlatego, że ten język był mu bardziej znajomy i uważał, że zrobił wystarczająco dużo dla uprzejmości, czy to dlatego, że chciał być zrozumiany tylko przez Verbrugge – może to być ogólnie prawdą, ale jeśli chodzi o Havelaar, naprawdę nie potrzeba osobistego spotkania… on jest szalony!; Over 't geheel genomen is dit misschien waar – Ogólnie rzecz biorąc, może to być prawda, ging nu Duclari in 't hollandsch voort – kontynuował Duclari po holendersku, hetzy omdat deze taal hem gemeenzamer was – czy to dlatego, że ten język był mu bardziej znajomy, en hy meende genoeg gedaan te hebben voor de beleefdheid – i uważał, że zrobił wystarczająco dużo dla uprzejmości, hetzy omdat hy alleen door Verbrugge verstaan wilde worden – czy to dlatego, że chciał być zrozumiany tylko przez Verbrugge, dit moge in 't algemeen waar zyn – może to być ogólnie prawdą, maar omtrent Havelaar heeft men waarachtig geen persoonlyke kennismaking noodig – ale jeśli chodzi o Havelaar, naprawdę nie potrzeba osobistego spotkania, hy is een gek – on jest szalony).

Dat heb ik niet gezegd, Duclari! (Tego nie powiedziałem, Duclari!; Dat heb ik niet gezegd – Tego nie powiedziałem, Duclari! – Duclari!).

Neen, jy hebt dat niet gezegd, maar ik zeg het na al wat je my van hem verteld hebt. Ik noem iemand die in 't water springt om een hond te redden van de haaien, een gek. (Nie, tego nie powiedziałeś, ale ja to mówię po tym, co mi o nim powiedziałeś. Nazywam kogoś, kto skacze do wody, aby uratować psa przed rekinami, szaleńcem; Neen, jy hebt dat niet gezegd – Nie, tego nie powiedziałeś, maar ik zeg het na al wat je my van hem verteld hebt – ale ja to mówię po tym, co mi o nim powiedziałeś, Ik noem iemand die in 't water springt om een hond te redden van de haaien – Nazywam kogoś, kto skacze do wody, aby uratować psa przed rekinami, een gek – szaleńcem).

Nu ja, verstandig is 't zeker niet. Maar… (No cóż, na pewno nie jest to rozsądne. Ale…; Nu ja – No cóż, verstandig is 't zeker niet – na pewno nie jest to rozsądne, Maar – Ale).

En, hoor eens, dat versje tegen den generaal Vandamme… 't kwam niet te-pas! (I posłuchaj, ten wierszyk przeciwko generałowi Vandamme… nie pasował!; En, hoor eens – I posłuchaj, dat versje tegen den generaal Vandamme – ten wierszyk przeciwko generałowi Vandamme, 't kwam niet te-pas – nie pasował).

't Was geestig… (Był dowcipny…; 't Was geestig – Był dowcipny).

Tot je dienst! Maar een jong mensch mag niet geestig zyn tegen een generaal. (Do usług! Ale młody człowiek nie powinien być dowcipny wobec generała; Tot je dienst – Do usług, Maar een jong mensch mag niet geestig zyn tegen een generaal – Ale młody człowiek nie powinien być dowcipny wobec generała).

Je moet in 't oog houden dat hy nog zeer jong was… het is veertien jaar geleden. Hy was toen maar twee-en-twintig jaar oud. (Musisz pamiętać, że był jeszcze bardzo młody… to było czternaście lat temu. Miał wtedy tylko dwadzieścia dwa lata; Je moet in 't oog houden dat hy nog zeer jong was – Musisz pamiętać, że był jeszcze bardzo młody, het is veertien jaar geleden – to było czternaście lat temu, Hy was toen maar twee-en-twintig jaar oud – Miał wtedy tylko dwadzieścia dwa lata).

En dan de kalkoen dien hy stal! (A potem indyk, którego ukradł!; En dan de kalkoen dien hy stal – A potem indyk, którego ukradł).

Dat deed hy om den generaal te plagen. (Zrobił to, aby dokuczyć generałowi; Dat deed hy om den generaal te plagen – Zrobił to, aby dokuczyć generałowi).

Juist! Een jong mensch mag geen generaal plagen, die bovendien, als civiel gouverneur, zyn chef was. (Dokładnie! Młody człowiek nie powinien dokuczać generałowi, który na dodatek jako cywilny gubernator był jego szefem; Juist! Een jong mensch mag geen generaal plagen – Dokładnie! Młody człowiek nie powinien dokuczać generałowi, die bovendien, als civiel gouverneur, zyn chef was – który na dodatek jako cywilny gubernator był jego szefem).

Dat andere versje vind ik aardig, maar… dat eeuwige duelleeren! (Ten drugi wierszyk uważam za miły, ale… te wieczne pojedynki!; Dat andere versje vind ik aardig – Ten drugi wierszyk uważam za miły, maar… dat eeuwige duelleeren – ale… te wieczne pojedynki).

Hy deed het gewoonlyk voor een ander. Hy trok altyd party voor den zwakste. (Zwykle robił to dla kogoś innego. Zawsze stawał po stronie najsłabszego; Hy deed het gewoonlyk voor een ander – Zwykle robił to dla kogoś innego, Hy trok altyd party voor den zwakste – Zawsze stawał po stronie najsłabszego).

Wel laat ieder voor zichzelf duelleeren, als men het dan volstrekt doen wil! Ik voor my geloof dat een duel zelden noodig is. (Niech każdy pojedynkuje się za siebie, jeśli już musi to robić! Uważam, że pojedynek jest rzadko konieczny; Wel laat ieder voor zichzelf duelleeren – Niech każdy pojedynkuje się za siebie, als men het dan volstrekt doen wil – jeśli już musi to robić, Ik voor my geloof dat een duel zelden noodig is – Uważam, że pojedynek jest rzadko konieczny).

Waar 't onvermydelyk was, zou ook ik een uitdaging aannemen, en in zekere gevallen zelf uitdagen, maar om daarvan dagelyksch werk te maken… dank je! (Gdzie było to nieuniknione, również podjąłbym wyzwanie i w pewnych przypadkach sam bym wyzwał, ale żeby robić to codziennie… dziękuję!; Waar 't onvermydelyk was – Gdzie było to nieuniknione, zou ook ik een uitdaging aannemen – również podjąłbym wyzwanie, en in zekere gevallen zelf uitdagen – i w pewnych przypadkach sam bym wyzwał, maar om daarvan dagelyksch werk te maken – ale żeby robić to codziennie, dank je – dziękuję).

Het is te hopen dat hy veranderd is op dit punt. (Mam nadzieję, że się w tej kwestii zmienił; Het is te hopen dat hy veranderd is op dit punt – Mam nadzieję, że się w tej kwestii zmienił).

Wel zeker, daar is geen twyfel aan! Hy is nu zooveel ouder, daarby sedert langen tyd getrouwd, en adsistent-resident. (Oczywiście, nie ma co do tego wątpliwości! Jest teraz dużo starszy, od dłuższego czasu żonaty i asystent rezydenta; Wel zeker, daar is geen twyfel aan – Oczywiście, nie ma co do tego wątpliwości, Hy is nu zooveel ouder – Jest teraz dużo starszy, daarby sedert langen tyd getrouwd – od dłuższego czasu żonaty, en adsistent-resident – i asystent rezydenta).

Bovendien, ik heb altyd gehoord dat zyn hart goed was, en dat hy een warm gevoel had voor recht. (Ponadto, zawsze słyszałem, że miał dobre serce i ciepłe uczucia dla sprawiedliwości; Bovendien, ik heb altyd gehoord – Ponadto, zawsze słyszałem, dat zyn hart goed was – że miał dobre serce, en dat hy een warm gevoel had voor recht – i ciepłe uczucia dla sprawiedliwości).

Nu, dat zal hem te-pas komen in Lebak! (No cóż, to się przyda w Lebak!; Nu, dat zal hem te-pas komen in Lebak – No cóż, to się przyda w Lebak).

Daar is me juist iets voorgekomen, dat… zou de Regent ons verstaan? (Właśnie coś mi się przypomniało, że… czy Regent nas zrozumie?; Daar is me juist iets voorgekomen – Właśnie coś mi się przypomniało, dat… zou de Regent ons verstaan – że… czy Regent nas zrozumie).

Ik geloof 't niet. Maar toon my iets uit je weitasch, dan denkt hy dat we dáárover spreken. (Nie sądzę. Ale pokaż mi coś ze swojej torby, to pomyśli, że o tym rozmawiamy; Ik geloof 't niet – Nie sądzę, Maar toon my iets uit je weitasch – Ale pokaż mi coś ze swojej torby, dan denkt hy dat we dáárover spreken – to pomyśli, że o tym rozmawiamy).

Duclari nam zyn weitasch, haalde daaruit een paar boschduiven, en die vogels betastende als sprak hy over de jacht, deelde hy Verbrugge mede dat hy zoo-even in 't veld was nageloopen door een Javaan, die hem gevraagd had of hy niet iets doen kon tot verligting van den druk waaronder de bevolking zuchtte? (Duclari wziął swoją torbę, wyjął z niej parę leśnych gołębi i dotykając je, jakby mówił o polowaniu, powiedział Verbrugge, że właśnie w polu gonił go Jawajczyk, który zapytał go, czy nie mógłby zrobić czegoś, aby ulżyć presji, pod którą cierpi ludność; Duclari nam zyn weitasch – Duclari wziął swoją torbę, haalde daaruit een paar boschduiven – wyjął z niej parę leśnych gołębi, en die vogels betastende als sprak hy over de jacht – dotykając je, jakby mówił o polowaniu, deelde hy Verbrugge mede dat hy zoo-even in 't veld was nageloopen door een Javaan – powiedział Verbrugge, że właśnie w polu gonił go Jawajczyk, die hem gevraagd had of hy niet iets doen kon tot verligting van den druk waaronder de bevolking zuchtte – który zapytał go, czy nie mógłby zrobić czegoś, aby ulżyć presji, pod którą cierpi ludność).

En, ging hy voort, dit is zeer sterk, Verbrugge! Niet dat ik me verwonder over de zaak zelf. Ik ben lang genoeg in 't Bantamsche om te weten wat hier voorvalt, maar dat de geringe Javaan, gewoonlyk zoo omzichtig en terughoudend waar 't zyn hoofden geldt, zoo-iets vraagt aan iemand die er niets mee te maken heeft, dit bevreemdt my! (I kontynuował, to jest bardzo mocne, Verbrugge! Nie, że dziwię się samej sprawie. Jestem wystarczająco długo w Bantam, aby wiedzieć, co się tu dzieje, ale że skromny Jawajczyk, zwykle tak ostrożny i powściągliwy wobec swoich przełożonych, pyta o coś takiego kogoś, kto nie ma z tym nic wspólnego, to mnie zdumiewa!; En, ging hy voort – I kontynuował, dit is zeer sterk, Verbrugge – to jest bardzo mocne, Verbrugge, Niet dat ik me verwonder over de zaak zelf – Nie, że dziwię się samej sprawie, Ik ben lang genoeg in 't Bantamsche om te weten wat hier voorvalt – Jestem wystarczająco długo w Bantam, aby wiedzieć, co się tu dzieje, maar dat de geringe Javaan, gewoonlyk zoo omzichtig en terughoudend waar 't zyn hoofden geldt – ale że skromny Jawajczyk, zwykle tak ostrożny i powściągliwy wobec swoich przełożonych, zoo-iets vraagt aan iemand die er niets mee te maken heeft, dit bevreemdt my – pyta o coś takiego kogoś, kto nie ma z tym nic wspólnego, to mnie zdumiewa).

En wat heb je geantwoord, Duclari? (A co odpowiedziałeś, Duclari?; En wat heb je geantwoord – A co odpowiedziałeś, Duclari – Duclari?).

Wèl, dat het me niet aanging! Dat hy tot u moest gaan, of tot den nieuwen adsistent-resident, als die zou aangekomen zyn te Rangkas-Betoeng, en dáár zyn klachten uiten. (Cóż, że mnie to nie dotyczy! Powinien iść do ciebie, albo do nowego asystenta rezydenta, kiedy już przybędzie do Rangkas-Betoeng, i tam wyrazić swoje skargi; Wèl, dat het me niet aanging – Cóż, że mnie to nie dotyczy, Dat hy tot u moest gaan – Powinien iść do ciebie, of tot den nieuwen adsistent-resident – albo do nowego asystenta rezydenta, als die zou aangekomen zyn te Rangkas-Betoeng – kiedy już przybędzie do Rangkas-Betoeng, en dáár zyn klachten uiten – i tam wyrazić swoje skargi).

Ienie apa toewan-toewan datang! riep op-eenmaal de oppasser Dongso. Ik zie een mantrie die met zyn toedoeng wuift. (Ienie apa toewan-toewan datang! – nagle zawołał służący Dongso. Widzę mantri, który macha swoim kapeluszem; riep op-eenmaal de oppasser Dongso – nagle zawołał służący Dongso, Ik zie een mantrie die met zyn toedoeng wuift – Widzę mantri, który macha swoim kapeluszem).

Allen stonden op. Duclari, die niet door zyn tegenwoordigheid in de pendoppo den schyn wilde aannemen als ware ook hy aan de grenzen ter verwelkoming van den adsistent-resident, die wel zyn meerdere doch niet zyn chef, en bovendien een gek was, steeg te-paard, en reed door zyn bediende gevolgd, heen. (Wszyscy wstali. Duclari, który nie chciał swoją obecnością w pendoppo sprawiać wrażenia, że także wita asystenta rezydenta, który wprawdzie był jego przełożonym, ale nie szefem, a ponadto był szalony, wsiadł na konia i odjechał, śledzony przez swojego służącego; Allen stonden op – Wszyscy wstali, Duclari, die niet door zyn tegenwoordigheid in de pendoppo den schyn wilde aannemen – Duclari, który nie chciał swoją obecnością w pendoppo sprawiać wrażenia, als ware ook hy aan de grenzen ter verwelkoming van den adsistent-resident – że także wita asystenta rezydenta, die wel zyn meerdere doch niet zyn chef – który wprawdzie był jego przełożonym, ale nie szefem, en bovendien een gek was – a ponadto był szalony, steeg te-paard, en reed door zyn bediende gevolgd, heen – wsiadł na konia i odjechał, śledzony przez swojego służącego).

De Adhipatti en Verbrugge stelden zich aan den ingang van de pendoppo, en zagen een door vier paarden getrokken reiswagen naderen, die weldra vry bemodderd by 't bamboezen gebouwtje stilhield. (Adhipatti i Verbrugge stanęli przy wejściu do pendoppo i zobaczyli zbliżający się powóz ciągnięty przez cztery konie, który wkrótce zatrzymał się, cały ubłocony, przy bambusowym budynku; De Adhipatti en Verbrugge stelden zich aan den ingang van de pendoppo – Adhipatti i Verbrugge stanęli przy wejściu do pendoppo, en zagen een door vier paarden getrokken reiswagen naderen – i zobaczyli zbliżający się powóz ciągnięty przez cztery konie, die weldra vry bemodderd by 't bamboezen gebouwtje stilhield – który wkrótce zatrzymał się, cały ubłocony, przy bambusowym budynku).

Het zou moeielyk geweest zyn te raden wat er zich al zoo in dien wagen bevond, voor Dongso, geholpen door de loopers en een tal van bedienden die tot het gevolg van den Regent behoorden, al de riemen en knoopsels hadden losgemaakt, die het voertuig hielden ingesloten met een zwart lederen foedraal dat aan de diskretie herinnerde, waarmee in vroeger jaren leeuwen en tygers de stad inkwamen, toen de zoölogische tuinen nog reizende dierenspellen waren. (Trudno byłoby zgadnąć, co znajduje się w tym powozie, zanim Dongso, wspierany przez tragarzy i wielu służących należących do świty Regenta, rozwiązał wszystkie paski i zapięcia, które trzymały pojazd zamknięty w czarnym skórzanym futerale przypominającym dyskrecję, z jaką w dawnych czasach wprowadzano do miasta lwy i tygrysy, kiedy ogrody zoologiczne były jeszcze wędrującymi pokazami zwierząt; Het zou moeielyk geweest zyn te raden – Trudno byłoby zgadnąć, wat er zich al zoo in dien wagen bevond – co znajduje się w tym powozie, voor Dongso, geholpen door de loopers en een tal van bedienden die tot het gevolg van den Regent behoorden – zanim Dongso, wspierany przez tragarzy i wielu służących należących do świty Regenta, al de riemen en knoopsels hadden losgemaakt – rozwiązał wszystkie paski i zapięcia, die het voertuig hielden ingesloten met een zwart lederen foedraal – które trzymały pojazd zamknięty w czarnym skórzanym futerale, dat aan de diskretie herinnerde – przypominającym dyskrecję, waarmee in vroeger jaren leeuwen en tygers de stad inkwamen – z jaką w dawnych czasach wprowadzano do miasta lwy i tygrysy, toen de zoölogische tuinen nog reizende dierenspellen waren – kiedy ogrody zoologiczne były jeszcze wędrującymi pokazami zwierząt).

Leeuwen of tygers nu waren er in den wagen niet. Men had alles maar zoo zorgvuldig gesloten omdat het westmoesson was, en men dus op regen moest bedacht zyn. (Lwów ani tygrysów w wozie nie było. Wszystko było tak starannie zamknięte, ponieważ była pora zachodnich monsunów i trzeba było być przygotowanym na deszcz; Leeuwen of tygers nu waren er in den wagen niet – Lwów ani tygrysów w wozie nie było, Men had alles maar zoo zorgvuldig gesloten omdat het westmoesson was – Wszystko było tak starannie zamknięte, ponieważ była pora zachodnich monsunów, en men dus op regen moest bedacht zyn – i trzeba było być przygotowanym na deszcz).

Nu is 't uitstappen uit een reiswagen waarin men lang over den weg gehotst heeft, niet zoo gemakkelyk als iemand die nooit of weinig gereisd heeft, zich verbeelden zou. (Wysiadać z powozu, w którym spędziło się długą podróż, nie jest tak łatwo, jak mogłoby się wydawać komuś, kto mało lub wcale nie podróżował; Nu is 't uitstappen uit een reiswagen waarin men lang over den weg gehotst heeft – Wysiadać z powozu, w którym spędziło się długą podróż, niet zoo gemakkelyk als iemand die nooit of weinig gereisd heeft – nie jest tak łatwo, jak mogłoby się wydawać komuś, kto mało lub wcale nie podróżował, zich verbeelden zou – mógłby się wydawać).

Nagenoeg als de arme Sauriers uit de voorwereld, die door lang wachten ten-laatste een integreerend deel uitmaken van de klei, waarin ze aanvankelyk niet gekomen waren met het plan om er te blyven, heeft er ook by reizigers die wat nauw op-één gedrukt en in gedwongen houding, te lang in een reiswagen gezeten hebben, iets plaats, wat ik u voorstel assimilatie te noemen. (Prawie jak biedne dinozaury z prehistorii, które przez długie oczekiwanie ostatecznie stały się integralną częścią gliny, do której pierwotnie nie zamierzały się przyłączyć, także podróżnicy, którzy byli ciasno upchnięci i w wymuszonej pozycji, zbyt długo siedzący w powozie, doświadczają czegoś, co proponuję nazwać asymilacją; Nagenoeg als de arme Sauriers uit de voorwereld – Prawie jak biedne dinozaury z prehistorii, die door lang wachten ten-laatste een integreerend deel uitmaken van de klei – które przez długie oczekiwanie ostatecznie stały się integralną częścią gliny, waarin ze aanvankelyk niet gekomen waren met het plan om er te blyven – do której pierwotnie nie zamierzały się przyłączyć, heeft er ook by reizigers die wat nauw op-één gedrukt en in gedwongen houding – także podróżnicy, którzy byli ciasno upchnięci i w wymuszonej pozycji, te lang in een reiswagen gezeten hebben – zbyt długo siedzący w powozie, iets plaats, wat ik u voorstel assimilatie te noemen – doświadczają czegoś, co proponuję nazwać asymilacją).

Men weet eindelyk niet juist meer waar 't lederen kussen van den wagen ophoudt, en waar de ikheid aanvangt, ja, het denkbeeld is me niet vreemd dat men in zulk een wagen kiespyn of kramp hebben kan, die men voor mot in 't laken aanziet, of omgekeerd. (Ostatecznie nie wiadomo już, gdzie kończy się skórzana poduszka wozu, a gdzie zaczyna się "ja", tak, nie jest mi obce myślenie, że można mieć ból zęba lub skurcz w takim wozie, który bierze się za mol w płótnie, lub odwrotnie; Men weet eindelyk niet juist meer waar 't lederen kussen van den wagen ophoudt – Ostatecznie nie wiadomo już, gdzie kończy się skórzana poduszka wozu, en waar de ikheid aanvangt – a gdzie zaczyna się "ja", ja, het denkbeeld is me niet vreemd dat men in zulk een wagen kiespyn of kramp hebben kan – tak, nie jest mi obce myślenie, że można mieć ból zęba lub skurcz w takim wozie, die men voor mot in 't laken aanziet, of omgekeerd – który bierze się za mol w płótnie, lub odwrotnie).

Er zyn weinig omstandigheden in de stoffelyke wereld, die den denkenden mensch geen aanleiding geven tot het maken van opmerkingen op verstandelyk gebied, en zoo heb ik myzelf dikwyls afgevraagd of niet veel dwalingen die onder ons kracht van wet hebben, veel ‘scheefheden’ die wy voor ‘recht’ houden, hieruit voortvloeien, dat men te lang met hetzelfde gezelschap in denzelfden reiswagen heeft gezeten? (Niewiele jest okoliczności w materialnym świecie, które nie dają myślącemu człowiekowi powodu do robienia uwag na polu intelektualnym, i tak często zastanawiałem się, czy wiele błędów, które mają moc prawa wśród nas, wiele „krzywizn”, które uważamy za „prawo”, wynika z tego, że zbyt długo siedzieliśmy z tym samym towarzystwem w tym samym powozie?; Er zyn weinig omstandigheden in de stoffelyke wereld – Niewiele jest okoliczności w materialnym świecie, die den denkenden mensch geen aanleiding geven tot het maken van opmerkingen op verstandelyk gebied – które nie dają myślącemu człowiekowi powodu do robienia uwag na polu intelektualnym, en zoo heb ik myzelf dikwyls afgevraagd – i tak często zastanawiałem się, of niet veel dwalingen die onder ons kracht van wet hebben – czy wiele błędów, które mają moc prawa wśród nas, veel ‘scheefheden’ die wy voor ‘recht’ houden – wiele „krzywizn”, które uważamy za „prawo”, hieruit voortvloeien, dat men te lang met hetzelfde gezelschap in denzelfden reiswagen heeft gezeten – wynika z tego, że zbyt długo siedzieliśmy z tym samym towarzystwem w tym samym powozie).

Het been dat ge daar links uitsteken moest, tusschen de hoededoos en 't mandje met kersen… de knie die ge tegen 't portier gedrukt hield, om de dame tegenover u niet te doen denken dat ge een aanval in den zin hadt op krinoline of deugd… de gelikdoornde voet die zoo bang was voor de hakken van den commis-voyageur naast u… de hals dien ge zoo lang links moest wenden, omdat het drupt aan de rechterzyde… zie, dat worden zoo alle ten-laatste halzen, en knieën, en voeten, die iets verdraaids bekomen. (Noga, którą musiałeś wyciągnąć w lewo, między pudełkiem na kapelusze a koszem z wiśniami… kolano, które przyciskałeś do drzwi, aby dama naprzeciwko ciebie nie pomyślała, że zamierzasz zaatakować krynolinę lub cnotę… poobcierana stopa, która była tak przerażona obcasami komiwojażera obok ciebie… szyja, którą musiałeś długo obracać w lewo, ponieważ kapało po prawej stronie… zobacz, w ten sposób stają się wszystkie szyje, kolana i stopy, które coś kręcą; Het been dat ge daar links uitsteken moest – Noga, którą musiałeś wyciągnąć w lewo, tusschen de hoededoos en 't mandje met kersen – między pudełkiem na kapelusze a koszem z wiśniami, de knie die ge tegen 't portier gedrukt hield – kolano, które przyciskałeś do drzwi, om de dame tegenover u niet te doen denken dat ge een aanval in den zin hadt op krinoline of deugd – aby dama naprzeciwko ciebie nie pomyślała, że zamierzasz zaatakować krynolinę lub cnotę, de gelikdoornde voet die zoo bang was voor de hakken van den commis-voyageur naast u – poobcierana stopa, która była tak przerażona obcasami komiwojażera obok ciebie, de hals dien ge zoo lang links moest wenden – szyja, którą musiałeś długo obracać w lewo, omdat het drupt aan de rechterzyde – ponieważ kapało po prawej stronie, zie, dat worden zoo alle ten-laatste halzen, en knieën, en voeten, die iets verdraaids bekomen – zobacz, w ten sposób stają się wszystkie szyje, kolana i stopy, które coś kręcą).

Ik houd het voor goed, van-tyd tot-tyd eens te wisselen van wagens, zitplaats en medereizigers. Men kan dan zyn hals eens anders wenden, men beweegt nu-en-dan zyn knie, en misschien zit er eens een juffrouw naast ons met dansschoenen, of een jongetje wiens beentjes den grond niet raken. Men heeft dan meer kans om recht te zien en recht te loopen, zoodra men weer vasten grond onder de voeten krygt. (Uważam za dobre, od czasu do czasu zmieniać wozy, miejsca siedzące i współpasażerów. Można wtedy inaczej obracać szyję, od czasu do czasu poruszać kolano, a może obok nas siedzi panna w butach do tańca albo chłopiec, którego nogi nie sięgają ziemi. Wtedy ma się większe szanse, aby zobaczyć i iść prosto, gdy tylko znów ma się stały grunt pod stopami; Ik houd het voor goed, van-tyd tot-tyd eens te wisselen van wagens – Uważam za dobre, od czasu do czasu zmieniać wozy, zitplaats en medereizigers – miejsca siedzące i współpasażerów, Men kan dan zyn hals eens anders wenden – Można wtedy inaczej obracać szyję, men beweegt nu-en-dan zyn knie – od czasu do czasu poruszać kolano, en misschien zit er eens een juffrouw naast ons met dansschoenen – a może obok nas siedzi panna w butach do tańca, of een jongetje wiens beentjes den grond niet raken – albo chłopiec, którego nogi nie sięgają ziemi, Men heeft dan meer kans om recht te zien en recht te loopen – Wtedy ma się większe szanse, aby zobaczyć i iść prosto, zoodra men weer vasten grond onder de voeten krygt – gdy tylko znów ma się stały grunt pod stopami).

Of er ook in den wagen, die nu voor de pendoppo stilhield, zich iets verzette tegen de ‘oplossing der continuiteit’ weet ik niet, maar zeker is 't dat het lang duurde voor er iets te voorschyn kwam. (Czy w powozie, który teraz zatrzymał się przed pendoppo, coś sprzeciwiło się „rozwiązaniu ciągłości”, nie wiem, ale pewne jest, że trwało to długo, zanim coś się pojawiło; Of er ook in den wagen, die nu voor de pendoppo stilhield – Czy w powozie, który teraz zatrzymał się przed pendoppo, zich iets verzette tegen de ‘oplossing der continuiteit’ weet ik niet – coś sprzeciwiło się „rozwiązaniu ciągłości”, nie wiem, maar zeker is 't dat het lang duurde voor er iets te voorschyn kwam – ale pewne jest, że trwało to długo, zanim coś się pojawiło).

Er scheen een stryd van hoffelykheid gevoerd te worden. (Zdawało się, że toczy się walka grzeczności; Er scheen een stryd van hoffelykheid gevoerd te worden – Zdawało się, że toczy się walka grzeczności).

Men vernam de woorden: ‘als 't u belieft, mevrouw!’ en ‘resident!’ (Usłyszano słowa: „proszę, pani!” i „rezydent!”; Men vernam de woorden – Usłyszano słowa, als 't u belieft, mevrouw – „proszę, pani!”, en resident – „rezydent!”).

Hoe dit zy, eindelyk stapte er een heer uit, die in houding en voorkomen wel iets vertoonde dat denken deed aan de Sauriers waarvan ik zoo-even gesproken heb. (Jakkolwiek by było, w końcu wysiadł pan, który w postawie i wyglądzie przypominał dinozaury, o których właśnie mówiłem; Hoe dit zy, eindelyk stapte er een heer uit – Jakkolwiek by było, w końcu wysiadł pan, die in houding en voorkomen wel iets vertoonde dat denken deed aan de Sauriers waarvan ik zoo-even gesproken heb – który w postawie i wyglądzie przypominał dinozaury, o których właśnie mówiłem).

Daar wy hem later zullen weerzien, wil ik u maar terstond zeggen dat zyn onbewegelykheid niet uitsluitend moest geweten worden aan de assimilatie met den reiswagen, want dat hy, ook als er op mylen afstands geen voertuig in de buurt was, een kalmte, een langzaamheid en een voorzichtigheid aan den dag leî, die menigen Saurier jaloersch maken zou, en die in de oogen van velen de kenmerken zyn van deftigheid, bezadigdheid en wysheid. (Ponieważ zobaczymy go później, chcę wam od razu powiedzieć, że jego nieruchomość nie wynikała wyłącznie z asymilacji z powozem, ponieważ, nawet gdy nie było pojazdu w pobliżu na mile, wykazywał spokój, powolność i ostrożność, które mogłyby zaskoczyć niejednego dinozaura, a w oczach wielu są cechami elegancji, powagi i mądrości; Daar wy hem later zullen weerzien – Ponieważ zobaczymy go później, wil ik u maar terstond zeggen dat zyn onbewegelykheid niet uitsluitend moest geweten worden aan de assimilatie met den reiswagen – chcę wam od razu powiedzieć, że jego nieruchomość nie wynikała wyłącznie z asymilacji z powozem, want dat hy, ook als er op mylen afstands geen voertuig in de buurt was – ponieważ, nawet gdy nie było pojazdu w pobliżu na mile, een kalmte, een langzaamheid en een voorzichtigheid aan den dag leî – wykazywał spokój, powolność i ostrożność, die menigen Saurier jaloersch maken zou – które mogłyby zaskoczyć niejednego dinozaura, en die in de oogen van velen de kenmerken zyn van deftigheid, bezadigdheid en wysheid – a w oczach wielu są cechami elegancji, powagi i mądrości).

Hy was, zooals de meeste Europeanen in Indië, zeer bleek, hetgeen echter in die streken geenszins voor een blyk van minder goede gezondheid wordt gehouden, en hy had fyne trekken die wel getuigden van verstandelyke ontwikkeling. (Był, jak większość Europejczyków w Indiach, bardzo blady, co jednak w tych regionach wcale nie jest uważane za oznakę gorszego zdrowia, i miał delikatne rysy, które świadczyły o intelektualnym rozwoju; Hy was, zooals de meeste Europeanen in Indië, zeer bleek – Był, jak większość Europejczyków w Indiach, bardzo blady, hetgeen echter in die streken geenszins voor een blyk van minder goede gezondheid wordt gehouden – co jednak w tych regionach wcale nie jest uważane za oznakę gorszego zdrowia, en hy had fyne trekken die wel getuigden van verstandelyke ontwikkeling – i miał delikatne rysy, które świadczyły o intelektualnym rozwoju).

Alleen was er iets kouds in zyn blik, iets wat u denken deed aan een logarithmen-tafel, en hoewel zyn voorkomen over 't geheel niet onbehagelyk of terugstootend was, kon men zich toch niet onthouden van de verdenking dat zyn vry groote magere neus zich op dat gelaat verveelde, omdat er zoo weinig op voorviel. (Tylko w jego spojrzeniu było coś zimnego, coś, co przypominało tabelę logarytmów, i chociaż jego wygląd ogólnie nie był nieprzyjemny ani odpychający, nie można było uniknąć podejrzenia, że jego dość duży, chudy nos nudził się na tej twarzy, ponieważ było na niej tak mało do zobaczenia; Alleen was er iets kouds in zyn blik – Tylko w jego spojrzeniu było coś zimnego, iets wat u denken deed aan een logarithmen-tafel – coś, co przypominało tabelę logarytmów, en hoewel zyn voorkomen over 't geheel niet onbehagelyk of terugstootend was – i chociaż jego wygląd ogólnie nie był nieprzyjemny ani odpychający, kon men zich toch niet onthouden van de verdenking dat zyn vry groote magere neus zich op dat gelaat verveelde – nie można było uniknąć podejrzenia, że jego dość duży, chudy nos nudził się na tej twarzy, omdat er zoo weinig op voorviel – ponieważ było na niej tak mało do zobaczenia).

Met beleefdheid bood hy zyn hand aan een dame, om haar by het uitstygen behulpzaam te zyn, en nadat deze van een heer die nog in den wagen zat, een kind had aangenomen, een klein blond jongetje van een jaar of drie, traden zy de pendoppo in. (Z uprzejmością podał rękę damie, aby pomóc jej wysiąść, a po tym, jak wzięła od pana, który jeszcze siedział w powozie, dziecko, małego blond chłopca w wieku około trzech lat, weszli do pendoppo; Met beleefdheid bood hy zyn hand aan een dame – Z uprzejmością podał rękę damie, om haar by het uitstygen behulpzaam te zyn – aby pomóc jej wysiąść, en nadat deze van een heer die nog in den wagen zat, een kind had aangenomen – a po tym, jak wzięła od pana, który jeszcze siedział w powozie, dziecko, een klein blond jongetje van een jaar of drie – małego blond chłopca w wieku około trzech lat, traden zy de pendoppo in – weszli do pendoppo).

Daarop volgde die heer zelf, en wien op Java bekend was, zou het als een byzonderheid in 't oog gevallen zyn, dat hy by 't portier wachtte om 't uitstygen gemakkelyk te maken aan een oude Javaansche baboe. (Następnie podążył za nimi sam pan, a dla tych, którzy znają Jawę, byłoby to szczególnie zauważalne, że czekał przy drzwiach, aby ułatwić wysiadanie starszej jawajskiej niani; Daarop volgde die heer zelf – Następnie podążył za nimi sam pan, en wien op Java bekend was – a dla tych, którzy znają Jawę, zou het als een byzonderheid in 't oog gevallen zyn – byłoby to szczególnie zauważalne, dat hy by 't portier wachtte om 't uitstygen gemakkelyk te maken aan een oude Javaansche baboe – że czekał przy drzwiach, aby ułatwić wysiadanie starszej jawajskiej niani).

Een drietal bedienden hadden zichzelf verlost uit het wasleêren kastje, dat achter den wagen was vastgeplakt als een jonge oester op den rug van zyn mama. (Trzech służących uwolniło się z woskowanej skórzanej skrzynki, która była przyklejona z tyłu wozu jak młoda ostryga do grzbietu swojej mamy; Een drietal bedienden hadden zichzelf verlost uit het wasleêren kastje – Trzech służących uwolniło się z woskowanej skórzanej skrzynki, dat achter den wagen was vastgeplakt als een jonge oester op den rug van zyn mama – która była przyklejona z tyłu wozu jak młoda ostryga do grzbietu swojej mamy).

De heer die het eerst was uitgestegen, had den Regent en den kontroleur Verbrugge de hand geboden, die zy met eerbied aannamen, en in hun geheele houding was te bespeuren dat zy gevoelden zich in de tegenwoordigheid te bevinden van een gewichtig persoon. (Pan, który pierwszy wysiadł, podał rękę Regentowi i kontrolerowi Verbrugge, którzy przyjęli ją z szacunkiem, a w całej ich postawie można było dostrzec, że czuli się w obecności ważnej osoby; De heer die het eerst was uitgestegen – Pan, który pierwszy wysiadł, had den Regent en den kontroleur Verbrugge de hand geboden – podał rękę Regentowi i kontrolerowi Verbrugge, die zy met eerbied aannamen – którzy przyjęli ją z szacunkiem, en in hun geheele houding was te bespeuren – a w całej ich postawie można było dostrzec, dat zy gevoelden zich in de tegenwoordigheid te bevinden van een gewichtig persoon – że czuli się w obecności ważnej osoby).

Het was de resident van Bantam, de groote landstreek waarvan Lebak een afdeeling, een regentschap, of, zooals men officieel zegt, een adsistent-residentie is. (Był to rezydent Bantam, wielkiego regionu, którego Lebak jest departamentem, regencją lub, jak to się oficjalnie nazywa, asystenturą rezydencką; Het was de resident van Bantam – Był to rezydent Bantam, de groote landstreek waarvan Lebak een afdeeling, een regentschap – wielkiego regionu, którego Lebak jest departamentem, regencją, of, zooals men officieel zegt, een adsistent-residentie is – lub, jak to się oficjalnie nazywa, asystenturą rezydencką).

By 't lezen van verdichte verhalen, heb ik my meermalen geërgerd over den weinigen eerbied der schryvers voor den smaak van 't publiek, en vooral was dit het geval, waar zy blyk gaven iets te willen voortbrengen dat koddig of burlesk heeten moest, om nu niet van humor te spreken, een eigenaardigheid die byna doorgaande allerjammerlykst wordt verward met het komieke. (Czytając fikcyjne historie, wielokrotnie irytowałem się brakiem szacunku pisarzy dla gustu publiczności, a zwłaszcza tam, gdzie wydawali się chcieć stworzyć coś, co miało być śmieszne lub burleskowe, nie mówiąc już o humorze, cecha ta jest prawie zawsze mylona z komedią; By 't lezen van verdichte verhalen – Czytając fikcyjne historie, heb ik my meermalen geërgerd over den weinigen eerbied der schryvers voor den smaak van 't publiek – wielokrotnie irytowałem się brakiem szacunku pisarzy dla gustu publiczności, en vooral was dit het geval – a zwłaszcza tam, waar zy blyk gaven iets te willen voortbrengen dat koddig of burlesk heeten moest – gdzie wydawali się chcieć stworzyć coś, co miało być śmieszne lub burleskowe, om nu niet van humor te spreken – nie mówiąc już o humorze, een eigenaardigheid die byna doorgaande allerjammerlykst wordt verward met het komieke – cecha ta jest prawie zawsze mylona z komedią).

Men voert een persoon sprekende in, die de taal niet verstaat of slecht uitspreekt, men laat een franschman zeggen: ‘ka kauw na de krote krak’ of ‘krietje kooit keen kare kroente kraak wek.’ (Wprowadza się postać, która nie rozumie języka lub źle go wymawia, pozwala się Francuzowi powiedzieć: „ka kauw na de krote krak” lub „krietje kooit keen kare kroente kraak wek”; Men voert een persoon sprekende in – Wprowadza się postać, die de taal niet verstaat of slecht uitspreekt – która nie rozumie języka lub źle go wymawia, men laat een franschman zeggen – pozwala się Francuzowi powiedzieć: ka kauw na de krote krak – „ka kauw na de krote krak”, of krietje kooit keen kare kroente kraak wek – lub „krietje kooit keen kare kroente kraak wek”).

By-gebrek aan een franschman, neemt men iemand die stamelt, of men ‘schept’ een persoon die zyn stokpaardje maakt van een paar telkens wederkeerende woorden. (W przypadku braku Francuza, wybiera się kogoś, kto się jąka, lub „tworzy” postać, która czyni swoim konikiem parę powtarzających się słów; By-gebrek aan een franschman – W przypadku braku Francuza, neemt men iemand die stamelt – wybiera się kogoś, kto się jąka, of men ‘schept’ een persoon die zyn stokpaardje maakt van een paar telkens wederkeerende woorden – lub „tworzy” postać, która czyni swoim konikiem parę powtarzających się słów).

Ik heb een allerzotste vaudeville zien ‘réusseeren’ omdat daarin iemand voorkwam, die gedurig zeide: ‘myn naam is Meyer.’ (Widziałem najgłupszą wodewilkę, która odniosła sukces, ponieważ występowała w niej postać, która ciągle powtarzała: „nazywam się Meyer”; Ik heb een allerzotste vaudeville zien ‘réusseeren’ – Widziałem najgłupszą wodewilkę, która odniosła sukces, omdat daarin iemand voorkwam, die gedurig zeide – ponieważ występowała w niej postać, która ciągle powtarzała: myn naam is Meyer – „nazywam się Meyer”).

My komen zulke geestigheden wat goedkoop voor, en, om de waarheid te zeggen, ik ben boos op u als ge zoo-iets grappig vindt. (Takie dowcipy wydają mi się trochę tanie i, prawdę mówiąc, jestem na ciebie zły, jeśli uważasz coś takiego za zabawne; My komen zulke geestigheden wat goedkoop voor – Takie dowcipy wydają mi się trochę tanie, en, om de waarheid te zeggen – i, prawdę mówiąc, ik ben boos op u als ge zoo-iets grappig vindt – jestem na ciebie zły, jeśli uważasz coś takiego za zabawne).

Maar nu heb ikzelf u iets dergelyks voortestellen. (Ale teraz muszę sam wam coś takiego przedstawić; Maar nu heb ikzelf u iets dergelyks voortestellen – Ale teraz muszę sam wam coś takiego przedstawić).

Ik moet van-tyd tot-tyd iemand ten-tooneele voeren – ik zal 't zoo weinig mogelyk doen – die inderdaad een manier van spreken had, welke my doet vreezen verdacht te worden van een mislukte poging om u te doen lachen, en hierom moet ik u uitdrukkelyk verzekeren dat het niet myn schuld is, als de hoogstdeftige resident van Bantam, van wien hier de rede is, iets zóó eigenaardigs vertoonde in zyn wyze van spreken, dat het me moeielyk valt dat weertegeven, zonder den schyn op me te laden dat ik effekt van geestigheid zoek in een tic. (Od czasu do czasu muszę wprowadzać kogoś na scenę – będę to robił tak mało, jak to możliwe – kto rzeczywiście miał sposób mówienia, który sprawia, że obawiam się być podejrzewany o nieudaną próbę rozśmieszenia was, i dlatego muszę was wyraźnie zapewnić, że to nie moja wina, jeśli dostojny rezydent Bantam, o którym tutaj mowa, wykazywał coś takiego w swoim sposobie mówienia, że trudno mi to przekazać, nie obciążając siebie podejrzeniem, że szukam efektu komicznego w tikach; Ik moet van-tyd tot-tyd iemand ten-tooneele voeren – Od czasu do czasu muszę wprowadzać kogoś na scenę, ik zal 't zoo weinig mogelyk doen – będę to robił tak mało, jak to możliwe, die inderdaad een manier van spreken had – kto rzeczywiście miał sposób mówienia, welke my doet vreezen verdacht te worden van een mislukte poging om u te doen lachen – który sprawia, że obawiam się być podejrzewany o nieudaną próbę rozśmieszenia was, en hierom moet ik u uitdrukkelyk verzekeren dat het niet myn schuld is – i dlatego muszę was wyraźnie zapewnić, że to nie moja wina, als de hoogstdeftige resident van Bantam, van wien hier de rede is – jeśli dostojny rezydent Bantam, o którym tutaj mowa, iets zóó eigenaardigs vertoonde in zyn wyze van spreken – wykazywał coś takiego w swoim sposobie mówienia, dat het me moeielyk valt dat weertegeven – że trudno mi to przekazać, zonder den schyn op me te laden dat ik effekt van geestigheid zoek in een tic – nie obciążając siebie podejrzeniem, że szukam efektu komicznego w tikach).

Hy sprak namelyk op een toon, alsof achter elk woord een punt stond, of zelfs een lang rustteeken, en ik kan de ruimte tusschen zyn woorden niet beter vergelyken dan by de stilte die er volgt op het ‘amen’ na een lang gebed in de kerk, hetwelk zooals ieder weet, een sein is dat men den tyd heeft tot verzitten, hoesten of neussnuiten. (Mówił bowiem tonem, jakby za każdym słowem stała kropka, a nawet długie pauza, a przerwy między jego słowami najlepiej można porównać do ciszy, która następuje po „amen” po długiej modlitwie w kościele, co, jak każdy wie, jest sygnałem, że ma się czas na przesunięcie się, kaszel lub wydmuchanie nosa; Hy sprak namelyk op een toon – Mówił bowiem tonem, alsof achter elk woord een punt stond – jakby za każdym słowem stała kropka, of zelfs een lang rustteeken – a nawet długie pauza, en ik kan de ruimte tusschen zyn woorden niet beter vergelyken dan by de stilte die er volgt op het ‘amen’ na een lang gebed in de kerk – a przerwy między jego słowami najlepiej można porównać do ciszy, która następuje po „amen” po długiej modlitwie w kościele, hetwelk zooals ieder weet, een sein is dat men den tyd heeft tot verzitten, hoesten of neussnuiten – co, jak każdy wie, jest sygnałem, że ma się czas na przesunięcie się, kaszel lub wydmuchanie nosa).

Wat hy zeide, was gewoonlyk goed overdacht, en wanneer hy zich die ontydige rustpunten had kunnen afwennen, zouden zyn zinsneden, uit een redekunstig oogpunt althans, meestal een gezond aanzien gehad hebben. (To, co mówił, było zazwyczaj dobrze przemyślane, a gdyby mógł oduczyć się tych nieodpowiednich pauz, jego zdania, przynajmniej z retorycznego punktu widzenia, zazwyczaj miałyby sensowny wygląd; Wat hy zeide, was gewoonlyk goed overdacht – To, co mówił, było zazwyczaj dobrze przemyślane, en wanneer hy zich die ontydige rustpunten had kunnen afwennen – a gdyby mógł oduczyć się tych nieodpowiednich pauz, zouden zyn zinsneden, uit een redekunstig oogpunt althans, meestal een gezond aanzien gehad hebben – jego zdania, przynajmniej z retorycznego punktu widzenia, zazwyczaj miałyby sensowny wygląd).

Maar al dat afbrokkelen, dat stooterige en hobbelige, maakte het aanhooren lastig. (Ale to całe rozdrabnianie, to zacinanie się i nierówność, utrudniało słuchanie; Maar al dat afbrokkelen – Ale to całe rozdrabnianie, dat stooterige en hobbelige – to zacinanie się i nierówność, maakte het aanhooren lastig – utrudniało słuchanie).

Men viel er dan ook dikwyls over. (Ludzie często się o to potykali; Men viel er dan ook dikwyls over – Ludzie często się o to potykali).

Want gewoonlyk, als men begonnen was te antwoorden in de goedige meening dat de zin uit was, en dat hy de aanvulling van 't ontbrekende aan de scherpzinnigheid van zyn toehoorder overliet, kwamen de nog ontbrekende woorden als traînards van een geslagen leger achteraan, en deden u gevoelen dat ge hem in de rede waart gevallen, wat altyd onaangenaam is. (Ponieważ zazwyczaj, kiedy ktoś zaczynał odpowiadać w dobrej wierze, że zdanie zostało zakończone, a on pozostawił uzupełnienie brakującego fragmentu inteligencji swojego słuchacza, brakujące słowa przychodziły jak niedobitki pobitego wojska i sprawiały, że czuliście, że przerwaliście mu w połowie zdania, co zawsze jest nieprzyjemne; Want gewoonlyk, als men begonnen was te antwoorden in de goedige meening dat de zin uit was – Ponieważ zazwyczaj, kiedy ktoś zaczynał odpowiadać w dobrej wierze, że zdanie zostało zakończone, en dat hy de aanvulling van 't ontbrekende aan de scherpzinnigheid van zyn toehoorder overliet – a on pozostawił uzupełnienie brakującego fragmentu inteligencji swojego słuchacza, kwamen de nog ontbrekende woorden als traînards van een geslagen leger achteraan – brakujące słowa przychodziły jak niedobitki pobitego wojska, en deden u gevoelen dat ge hem in de rede waart gevallen – i sprawiały, że czuliście, że przerwaliście mu w połowie zdania, wat altyd onaangenaam is – co zawsze jest nieprzyjemne).

Het publiek der hoofdplaats Serang, voor-zoo-ver men niet in dienst stond van 't gouvernement – een verhouding die den meesten iets omzichtigs geeft – noemde zyn gesprekken ‘slymerig’. (Publiczność w stolicy Serang, o ile nie była na służbie rządu – relacja, która większości ludzi daje coś ostrożnego – nazywała jego rozmowy „słodkowodnymi”; Het publiek der hoofdplaats Serang – Publiczność w stolicy Serang, voor-zoo-ver men niet in dienst stond van 't gouvernement – o ile nie była na służbie rządu, een verhouding die den meesten iets omzichtigs geeft – relacja, która większości ludzi daje coś ostrożnego, noemde zyn gesprekken ‘slymerig’ – nazywała jego rozmowy „słodkowodnymi”).

Ik vind dit woord niet zeer smaakvol, doch moet erkennen dat het de hoofdeigenschap van des residents welsprekendheid vry juist uitdrukte. (Nie uważam tego słowa za bardzo smaczne, ale muszę przyznać, że dość dobrze oddaje główną cechę wymowy rezydenta; Ik vind dit woord niet zeer smaakvol – Nie uważam tego słowa za bardzo smaczne, doch moet erkennen dat het de hoofdeigenschap van des residents welsprekendheid vry juist uitdrukte – ale muszę przyznać, że dość dobrze oddaje główną cechę wymowy rezydenta).

Ik heb van Max Havelaar en zyn vrouw – want dit waren de beide personen die na den resident met hun kind en de baboe uit den wagen gekomen waren – nog niets gezegd, en misschien ware het voldoende, de kenschetsing van hun voorkomen en karakter aan den loop der gebeurtenissen en des lezers eigen verbeelding overtelaten. (Nie powiedziałem jeszcze nic o Maxie Havelaarze i jego żonie – bo to były dwie osoby, które po rezydencie wysiadły z dzieckiem i nianią z wozu – i być może wystarczy pozostawić charakterystykę ich wyglądu i charakteru biegowi wydarzeń oraz wyobraźni czytelnika; Ik heb van Max Havelaar en zyn vrouw – Nie powiedziałem jeszcze nic o Maxie Havelaarze i jego żonie, want dit waren de beide personen die na den resident met hun kind en de baboe uit den wagen gekomen waren – bo to były dwie osoby, które po rezydencie wysiadły z dzieckiem i nianią z wozu, nog niets gezegd – nie powiedziałem jeszcze nic, en misschien ware het voldoende – i być może wystarczy, de kenschetsing van hun voorkomen en karakter aan den loop der gebeurtenissen en des lezers eigen verbeelding overtelaten – pozostawić charakterystykę ich wyglądu i charakteru biegowi wydarzeń oraz wyobraźni czytelnika).

Daar ik evenwel nu eenmaal aan 't beschryven ben, wil ik u zeggen dat mevrouw Havelaar niet schoon was, dat zy echter in blik en spraak iets zeer lieftalligs bezat, en door de gemakkelyke ongedwongenheid van haar manieren het onmiskenbaar teeken gaf, dat zy in de wereld was geweest, en in de hoogere klassen der maatschappy te-huis behoorde. (Jednakże, skoro już opisuję, chcę wam powiedzieć, że pani Havelaar nie była piękna, ale miała coś bardzo urokliwego w spojrzeniu i mowie, a poprzez łatwą swobodę swoich manier dawała niewątpliwy znak, że była w świecie i należała do wyższych sfer społeczeństwa; Daar ik evenwel nu eenmaal aan 't beschryven ben – Jednakże, skoro już opisuję, wil ik u zeggen dat mevrouw Havelaar niet schoon was – chcę wam powiedzieć, że pani Havelaar nie była piękna, dat zy echter in blik en spraak iets zeer lieftalligs bezat – ale miała coś bardzo urokliwego w spojrzeniu i mowie, en door de gemakkelyke ongedwongenheid van haar manieren het onmiskenbaar teeken gaf – a poprzez łatwą swobodę swoich manier dawała niewątpliwy znak, dat zy in de wereld was geweest, en in de hoogere klassen der maatschappy te-huis behoorde – że była w świecie i należała do wyższych sfer społeczeństwa).

Zy had niet dat styve en onbehagelyke van 't burgerlyk fatsoen dat, om voor ‘gedistingeerd’ doortegaan, zich en anderen meent te moeten plagen met gêne, en ze hechtte dan ook niet aan veel uiterlyks wat voor sommige andere vrouwen waarde schynt te hebben. (Nie miała tego sztywnego i niewygodnego obywatelskiego obycia, które, aby uchodzić za „wytworne”, uważa, że musi siebie i innych dręczyć zakłopotaniem, i nie przywiązywała wagi do wielu zewnętrznych rzeczy, które dla niektórych innych kobiet wydają się mieć wartość; Zy had niet dat styve en onbehagelyke van 't burgerlyk fatsoen – Nie miała tego sztywnego i niewygodnego obywatelskiego obycia, dat, om voor ‘gedistingeerd’ doortegaan – które, aby uchodzić za „wytworne”, zich en anderen meent te moeten plagen met gêne – uważa, że musi siebie i innych dręczyć zakłopotaniem, en ze hechtte dan ook niet aan veel uiterlyks wat voor sommige andere vrouwen waarde schynt te hebben – i nie przywiązywała wagi do wielu zewnętrznych rzeczy, które dla niektórych innych kobiet wydają się mieć wartość).

Ook in haar kleeding was zy een voorbeeld van eenvoudigheid. (Również w swoim ubraniu była przykładem prostoty; Ook in haar kleeding was zy een voorbeeld van eenvoudigheid – Również w swoim ubraniu była przykładem prostoty).

Een wit baadjoe van moesselien, met blauwe cordelière – ik geloof dat men in Europa zulk een kleeding-stuk peignoir noemen zou – was haar reiskleed. (Biała muslinowa baadjoe z niebieskim sznurkiem – myślę, że w Europie taki strój nazywano by peniuar – była jej strojem podróżnym; Een wit baadjoe van moesselien, met blauwe cordelière – Biała muslinowa baadjoe z niebieskim sznurkiem, ik geloof dat men in Europa zulk een kleeding-stuk peignoir noemen zou – myślę, że w Europie taki strój nazywano by peniuar, was haar reiskleed – była jej strojem podróżnym).

Om den hals had zy een dun zyden koordje, waaraan twee kleine medaljons, die ge echter niet te zien kreegt, daar ze verscholen waren in de plooien voor hare borst. (Na szyi miała cienki jedwabny sznureczek, do którego przyczepione były dwa małe medaliony, które jednak były niewidoczne, ponieważ były schowane w fałdach na piersi; Om den hals had zy een dun zyden koordje – Na szyi miała cienki jedwabny sznureczek, waaraan twee kleine medaljons – do którego przyczepione były dwa małe medaliony, die ge echter niet te zien kreegt – które jednak były niewidoczne, daar ze verscholen waren in de plooien voor hare borst – ponieważ były schowane w fałdach na piersi).

Overigens, de haren à la chinoise, en een kransje melati in den kondeh… ziedaar al haar toilet. (Ponadto, włosy à la chinoise i wianek z melati w kondeh… oto cały jej strój; Overigens, de haren à la chinoise – Ponadto, włosy à la chinoise, en een kransje melati in den kondeh – i wianek z melati w kondeh, ziedaar al haar toilet – oto cały jej strój).

Ik zeide dat ze niet schoon was, en toch wilde ik niet gaarne dat ge haar voor het tegendeel hieldt. (Powiedziałem, że nie była piękna, ale nie chciałbym, żebyś uważał ją za przeciwną; Ik zeide dat ze niet schoon was – Powiedziałem, że nie była piękna, en toch wilde ik niet gaarne dat ge haar voor het tegendeel hieldt – ale nie chciałbym, żebyś uważał ją za przeciwną).

Ik hoop dat ge haar schoon vinden zult, zoodra ik gelegenheid zal hebben haar voortestellen, gloeiend van verontwaardiging over wat zy de ‘miskenning van 't genie’ noemde, als haar aangebeden Max in 't spel was, of wanneer haar een denkbeeld bezielde, dat in-verband stond met het welzyn van haar kind. (Mam nadzieję, że uznasz ją za piękną, gdy tylko będę miał okazję przedstawić ją, płonącą z oburzenia na to, co nazywała „nieuznaniem geniuszu”, gdy w grę wchodził jej ukochany Max, lub gdy ożywi ją idea związana z dobrostanem jej dziecka; Ik hoop dat ge haar schoon vinden zult – Mam nadzieję, że uznasz ją za piękną, zoodra ik gelegenheid zal hebben haar voortestellen – gdy tylko będę miał okazję przedstawić ją, gloeiend van verontwaardiging over wat zy de ‘miskenning van 't genie’ noemde – płonącą z oburzenia na to, co nazywała „nieuznaniem geniuszu”, als haar aangebeden Max in 't spel was – gdy w grę wchodził jej ukochany Max, of wanneer haar een denkbeeld bezielde, dat in-verband stond met het welzyn van haar kind – lub gdy ożywi ją idea związana z dobrostanem jej dziecka).

Te dikwyls reeds is er gezegd dat het gelaat de spiegel der ziel is, om nog prys te stellen op de portretwaarde van een onbewegelyk gezicht, dat niets heeft aftespiegelen omdat er geen ziel in weerschynt. (Zbyt często już powiedziano, że twarz jest zwierciadłem duszy, aby jeszcze cenić portretową wartość nieruchomej twarzy, która nie ma nic do odzwierciedlenia, ponieważ nie ma w niej duszy; Te dikwyls reeds is er gezegd dat het gelaat de spiegel der ziel is – Zbyt często już powiedziano, że twarz jest zwierciadłem duszy, om nog prys te stellen op de portretwaarde van een onbewegelyk gezicht – aby jeszcze cenić portretową wartość nieruchomej twarzy, dat niets heeft aftespiegelen omdat er geen ziel in weerschynt – która nie ma nic do odzwierciedlenia, ponieważ nie ma w niej duszy).

Welnu, zy had een schoone ziel, en wel moest men blind zyn, om niet ook haar gelaat voor schoon te houden als die ziel daarop te lezen stond. (Otóż, miała piękną duszę, i trzeba by być ślepym, żeby nie uważać również jej twarzy za piękną, kiedy ta dusza była na niej widoczna; Welnu, zy had een schoone ziel – Otóż, miała piękną duszę, en wel moest men blind zyn – i trzeba by być ślepym, om niet ook haar gelaat voor schoon te houden als die ziel daarop te lezen stond – żeby nie uważać również jej twarzy za piękną, kiedy ta dusza była na niej widoczna).

Havelaar was een man van vyf-en-dertig jaren. (Havelaar był mężczyzną w wieku trzydziestu pięciu lat; Havelaar was een man van vyf-en-dertig jaren – Havelaar był mężczyzną w wieku trzydziestu pięciu lat).

Hy was slank, en vlug in zyn bewegingen. (Był szczupły i zwinny w swoich ruchach; Hy was slank – Był szczupły, en vlug in zyn bewegingen – i zwinny w swoich ruchach).

Buiten zyn korte en bewegelyke bovenlip, en zyn groote flauw-blauwe oogen die, als hy in kalme stemming was, iets droomerigs hadden, maar vuur schoten als een groot denkbeeld hem beheerschte, viel er in zyn voorkomen niets byzonders optemerken. (Poza krótką i ruchliwą górną wargą oraz dużymi, jasnobłękitnymi oczami, które, gdy był w spokojnym nastroju, miały coś marzycielskiego, ale błyskały ogniem, gdy ogarniała go wielka idea, w jego wyglądzie nie było nic szczególnego; Buiten zyn korte en bewegelyke bovenlip – Poza krótką i ruchliwą górną wargą, en zyn groote flauw-blauwe oogen die, als hy in kalme stemming was, iets droomerigs hadden – oraz dużymi, jasnobłękitnymi oczami, które, gdy był w spokojnym nastroju, miały coś marzycielskiego, maar vuur schoten als een groot denkbeeld hem beheerschte – ale błyskały ogniem, gdy ogarniała go wielka idea, viel er in zyn voorkomen niets byzonders optemerken – w jego wyglądzie nie było nic szczególnego).

Zyn blonde haren hingen sluik langs de slapen, en ik begryp zeer goed dat weinigen, hem voor 't eerst ziende, op het denkbeeld komen zouden iemand voor zich te hebben, die wat hoofd en hart beide aangaat tot de zeldzaamheden behoorde. (Jego blond włosy zwisały gładko wzdłuż skroni i bardzo dobrze rozumiem, że niewielu, widząc go po raz pierwszy, wpadłoby na pomysł, że mają przed sobą kogoś, kto w zakresie zarówno umysłu, jak i serca należał do rzadkości; Zyn blonde haren hingen sluik langs de slapen – Jego blond włosy zwisały gładko wzdłuż skroni, en ik begryp zeer goed dat weinigen, hem voor 't eerst ziende – i bardzo dobrze rozumiem, że niewielu, widząc go po raz pierwszy, op het denkbeeld komen zouden iemand voor zich te hebben – wpadłoby na pomysł, że mają przed sobą kogoś, die wat hoofd en hart beide aangaat tot de zeldzaamheden behoorde – kto w zakresie zarówno umysłu, jak i serca należał do rzadkości).

Hy was een ‘vat vol tegenstrydigheids’. (Był „beczką pełną sprzeczności”; Hy was een ‘vat vol tegenstrydigheids’ – Był „beczką pełną sprzeczności”).

Scherp als een vlym, en zacht als een meisje, voelde hyzelf altyd het eerst de wonde die zyn bittere woorden geslagen hadden, en hy leed daaronder meer dan de gekwetste. (Ostry jak brzytwa, a delikatny jak dziewczyna, zawsze pierwszy odczuwał ranę, którą zadawały jego gorzkie słowa, i cierpiał z tego powodu bardziej niż zraniony; Scherp als een vlym, en zacht als een meisje – Ostry jak brzytwa, a delikatny jak dziewczyna, voelde hyzelf altyd het eerst de wonde die zyn bittere woorden geslagen hadden – zawsze pierwszy odczuwał ranę, którą zadawały jego gorzkie słowa, en hy leed daaronder meer dan de gekwetste – i cierpiał z tego powodu bardziej niż zraniony).

Hy was vlug van begrip, vatte terstond het hoogste, het ingewikkeldste, speelde gaarne met de oplossing van moeielyke vragen, had daarvoor alle moeite, alle studie, alle inspanning veil… en dikwyls toch begreep hy de eenvoudigste zaak niet, die een kind hem had kunnen uitleggen. (Był szybki w pojęciach, natychmiast pojmował to, co najwyższe i najbardziej skomplikowane, lubił rozwiązywać trudne problemy, poświęcał na to wszelki wysiłek, wszelkie studia, wszelkie starania… a jednak często nie rozumiał najprostszej rzeczy, którą mógłby mu wyjaśnić dziecko; Hy was vlug van begrip – Był szybki w pojęciach, vatte terstond het hoogste, het ingewikkeldste – natychmiast pojmował to, co najwyższe i najbardziej skomplikowane, speelde gaarne met de oplossing van moeielyke vragen – lubił rozwiązywać trudne problemy, had daarvoor alle moeite, alle studie, alle inspanning veil – poświęcał na to wszelki wysiłek, wszelkie studia, wszelkie starania, en dikwyls toch begreep hy de eenvoudigste zaak niet, die een kind hem had kunnen uitleggen – a jednak często nie rozumiał najprostszej rzeczy, którą mógłby mu wyjaśnić dziecko).

Vol liefde voor waarheid en recht, verwaarloosde hy menigmaal zyn eenvoudigste naastbyliggende verplichtingen, om een onrecht te herstellen dat hooger of verder of dieper lag, en dat door de vermoedelyk grootere inspanning van den stryd hem meer aanlokte. (Pełen miłości do prawdy i sprawiedliwości, często zaniedbywał najprostsze, bliskie obowiązki, aby naprawić krzywdę, która była wyższa, dalsza lub głębsza i która, ze względu na prawdopodobnie większy wysiłek walki, bardziej go przyciągała; Vol liefde voor waarheid en recht – Pełen miłości do prawdy i sprawiedliwości, verwaarloosde hy menigmaal zyn eenvoudigste naastbyliggende verplichtingen – często zaniedbywał najprostsze, bliskie obowiązki, om een onrecht te herstellen dat hooger of verder of dieper lag – aby naprawić krzywdę, która była wyższa, dalsza lub głębsza, en dat door de vermoedelyk grootere inspanning van den stryd hem meer aanlokte – i która, ze względu na prawdopodobnie większy wysiłek walki, bardziej go przyciągała).

Hy was ridderlyk en moedig, maar verspilde, als die andere Don Quichot, zyn dapperheid dikwyls op een windmolen. (Był rycerski i odważny, ale jak inny Don Kichot, często marnował swoją odwagę na wiatrak; Hy was ridderlyk en moedig – Był rycerski i odważny, maar verspilde, als die andere Don Quichot, zyn dapperheid dikwyls op een windmolen – ale jak inny Don Kichot, często marnował swoją odwagę na wiatrak).

Hy gloeide van onverzadelyke eerzucht die hem alle gewone onderscheiding in 't maatschappelyk leven, als nietig deed voorkomen, en toch stelde hy zyn grootst geluk in een kalm huiselyk vergeten leven. (Płonął nieposkromioną ambicją, która sprawiała, że wszelkie zwykłe wyróżnienia w życiu społecznym wydawały się nieważne, a jednak największe szczęście znajdował w spokojnym, domowym, zapomnianym życiu; Hy gloeide van onverzadelyke eerzucht – Płonął nieposkromioną ambicją, die hem alle gewone onderscheiding in 't maatschappelyk leven, als nietig deed voorkomen – która sprawiała, że wszelkie zwykłe wyróżnienia w życiu społecznym wydawały się nieważne, en toch stelde hy zyn grootst geluk in een kalm huiselyk vergeten leven – a jednak największe szczęście znajdował w spokojnym, domowym, zapomnianym życiu).

Dichter in den hoogsten zin van 't woord, droomde hy zich zonnestelsels by een vonk, bevolkte die met schepsels van zyn maaksel, voelde zich heer van een wereld die hyzelf had in 't leven geroepen… en kon toch zeer goed terstond daarop zonder de minste droomery een gesprek voeren over den prys van de ryst, de regels der taal, of de oekonomische voordeelen eener egyptische hoenderbroeiery. (Poeta w najwyższym tego słowa znaczeniu, wyobrażał sobie systemy słoneczne z iskry, zaludniał je stworzeniami własnego tworzenia, czuł się panem świata, który sam stworzył… a jednak mógł natychmiast bez najmniejszych marzeń prowadzić rozmowę o cenie ryżu, zasadach języka lub ekonomicznych korzyściach egipskiego inkubatora do jaj; Dichter in den hoogsten zin van 't woord – Poeta w najwyższym tego słowa znaczeniu, droomde hy zich zonnestelsels by een vonk – wyobrażał sobie systemy słoneczne z iskry, bevolkte die met schepsels van zyn maaksel – zaludniał je stworzeniami własnego tworzenia, voelde zich heer van een wereld die hyzelf had in 't leven geroepen – czuł się panem świata, który sam stworzył, en kon toch zeer goed terstond daarop zonder de minste droomery een gesprek voeren over den prys van de ryst – a jednak mógł natychmiast bez najmniejszych marzeń prowadzić rozmowę o cenie ryżu, de regels der taal – zasadach języka, of de oekonomische voordeelen eener egyptische hoenderbroeiery – lub ekonomicznych korzyściach egipskiego inkubatora do jaj).

Geen wetenschap was hem geheel vreemd. (Żadna nauka nie była mu całkowicie obca; Geen wetenschap was hem geheel vreemd – Żadna nauka nie była mu całkowicie obca).

Hem ahnde wat hy niet wist, en hy bezat in hooge mate de gaaf om 't weinige dat hy wist – ieder weet weinig, en hy, misschien meer wetende dan sommige anderen, maakte op dezen regel geen uitzondering – om dat weinige aantewenden op een wys die de maat zyner kennis vermenigvuldigde. (Przeczuwał to, czego nie wiedział, i miał w wysokim stopniu dar wykorzystywania tego niewiele, co wiedział – każdy wie niewiele, a on, może wiedząc więcej niż niektórzy inni, nie stanowił wyjątku od tej zasady – w sposób, który mnożył zakres jego wiedzy; Hem ahnde wat hy niet wist – Przeczuwał to, czego nie wiedział, en hy bezat in hooge mate de gaaf om 't weinige dat hy wist – i miał w wysokim stopniu dar wykorzystywania tego niewiele, co wiedział, ieder weet weinig, en hy, misschien meer wetende dan sommige anderen, maakte op dezen regel geen uitzondering – każdy wie niewiele, a on, może wiedząc więcej niż niektórzy inni, nie stanowił wyjątku od tej zasady, om dat weinige aantewenden op een wys die de maat zyner kennis vermenigvuldigde – w sposób, który mnożył zakres jego wiedzy).

Hy was stipt en ordelyk, en daarby buitengewoon geduldig, doch juist omdat stiptheid, orde en geduld hem moeielyk vielen, daar zyn geest iets wilds had. (Był punktualny i uporządkowany, a przy tym niezwykle cierpliwy, ale właśnie dlatego, że punktualność, porządek i cierpliwość były dla niego trudne, ponieważ jego umysł miał coś dzikiego; Hy was stipt en ordelyk – Był punktualny i uporządkowany, en daarby buitengewoon geduldig – a przy tym niezwykle cierpliwy, doch juist omdat stiptheid, orde en geduld hem moeielyk vielen – ale właśnie dlatego, że punktualność, porządek i cierpliwość były dla niego trudne, daar zyn geest iets wilds had – ponieważ jego umysł miał coś dzikiego).

Hy was langzaam en omzichtig in 't beoordeelen van zaken, hoewel dit niet zoo scheen aan wie hem zoo haastig zyn slotsommen hoorden uiten. (Był powolny i ostrożny w ocenianiu spraw, chociaż nie wydawało się to tym, którzy słyszeli, jak tak szybko wyraża swoje wnioski; Hy was langzaam en omzichtig in 't beoordeelen van zaken – Był powolny i ostrożny w ocenianiu spraw, hoewel dit niet zoo scheen aan wie hem zoo haastig zyn slotsommen hoorden uiten – chociaż nie wydawało się to tym, którzy słyszeli, jak tak szybko wyraża swoje wnioski).

Zyn indrukken waren te levendig, dan dat men ze voor duurzaam houden durfde, en toch bewees hy dikwyls dat ze duurzaam waren. (Jego wrażenia były zbyt żywe, by można je było uznać za trwałe, a jednak często udowadniał, że były trwałe; Zyn indrukken waren te levendig – Jego wrażenia były zbyt żywe, dan dat men ze voor duurzaam houden durfde – by można je było uznać za trwałe, en toch bewees hy dikwyls dat ze duurzaam waren – a jednak często udowadniał, że były trwałe).

Al wat groot en verheven was, lokte hem aan, en tegelyker-tyd was hy onnoozel en naïf als een kind. (Wszystko, co wielkie i wzniosłe, przyciągało go, a jednocześnie był niewinny i naiwny jak dziecko; Al wat groot en verheven was, lokte hem aan – Wszystko, co wielkie i wzniosłe, przyciągało go, en tegelyker-tyd was hy onnoozel en naïf als een kind – a jednocześnie był niewinny i naiwny jak dziecko).

Hy was eerlyk, vooral waar eerlykheid in 't grootmoedige overging, en zou honderden die hy schuldig was, onbetaald laten omdat hy duizenden had weggeschonken. (Był uczciwy, zwłaszcza tam, gdzie uczciwość przeradzała się w wielkoduszność, i zostawiałby setki, które był winien, nieopłacone, ponieważ oddał tysiące; Hy was eerlyk, vooral waar eerlykheid in 't grootmoedige overging – Był uczciwy, zwłaszcza tam, gdzie uczciwość przeradzała się w wielkoduszność, en zou honderden die hy schuldig was, onbetaald laten omdat hy duizenden had weggeschonken – i zostawiałby setki, które był winien, nieopłacone, ponieważ oddał tysiące).

Hy was geestig en onderhoudend wanneer hy gevoelde dat zyn geest begrepen werd, maar anders stug en teruggetrokken. (Był dowcipny i zajmujący, gdy czuł, że jego umysł jest zrozumiany, ale inaczej sztywny i wycofany; Hy was geestig en onderhoudend wanneer hy gevoelde dat zyn geest begrepen werd – Był dowcipny i zajmujący, gdy czuł, że jego umysł jest zrozumiany, maar anders stug en teruggetrokken – ale inaczej sztywny i wycofany).

Hartelyk voor zyn vrienden, maakte hy – wat te snel soms – zyn vriend van al wat leed. (Serdeczny dla swoich przyjaciół, czasem zbyt szybko stawał się przyjacielem każdego, kto cierpiał; Hartelyk voor zyn vrienden – Serdeczny dla swoich przyjaciół, maakte hy – wat te snel soms – zyn vriend van al wat leed – czasem zbyt szybko stawał się przyjacielem każdego, kto cierpiał).

Hy was gevoelig voor liefde en aanhankelykheid… trouw aan zyn gegeven woord… zwak in kleinigheden, maar standvastig tot hoofdigheid toe, waar 't hem de moeite waard scheen karakter te toonen… nederig en welwillend voor wie zyn geestelyk overwicht erkenden, doch lastig wanneer men poogde zich daartegen te verzetten… rondborstig uit trots, en by vlagen achterhoudend, waar hy vreesde dat men zyn oprechtheid zou aanzien voor onverstand… evenzeer vatbaar voor zinnelyk als voor geestelyk genot… beschroomd en slecht bespraakt waar hy meende niet begrepen te worden, maar welsprekend als hy gevoelde dat zyn woorden op willigen bodem vielen… traag als hy niet werd aangespoord door eenigen prikkel die voortkwam uit zyn eigen ziel, maar yverig, vurig, en doortastend waar dit wel het geval was… voorts, vriendelyk, beschaafd in zyn manieren, en onberispelyk van gedrag: ziedaar nagenoeg Havelaar! (Był wrażliwy na miłość i przywiązanie… wierny swojemu danemu słowu… słaby w drobiazgach, ale wytrwały do uporu, gdy wydawało mu się, że warto pokazać charakter… pokorny i życzliwy dla tych, którzy uznawali jego duchową przewagę, ale trudny, gdy próbowano się jej sprzeciwić… otwarty z dumy, a czasami powściągliwy, gdy obawiał się, że jego szczerość zostanie uznana za głupotę… równie podatny na zmysłowe, jak i duchowe przyjemności… nieśmiały i źle wypowiadający się, gdy uważał, że nie jest zrozumiany, ale elokwentny, gdy czuł, że jego słowa padają na podatny grunt… powolny, gdy nie był pobudzany przez bodziec pochodzący z jego własnej duszy, ale gorliwy, żarliwy i zdecydowany, gdy tak było… przyjazny, dobrze wychowany w swoich manierach i nienaganny w zachowaniu: oto Havelaar!; Hy was gevoelig voor liefde en aanhankelykheid – Był wrażliwy na miłość i przywiązanie, trouw aan zyn gegeven woord – wierny swojemu danemu słowu, zwak in kleinigheden, maar standvastig tot hoofdigheid toe, waar 't hem de moeite waard scheen karakter te toonen – słaby w drobiazgach, ale wytrwały do uporu, gdy wydawało mu się, że warto pokazać charakter, nederig en welwillend voor wie zyn geestelyk overwicht erkenden – pokorny i życzliwy dla tych, którzy uznawali jego duchową przewagę, doch lastig wanneer men poogde zich daartegen te verzetten – ale trudny, gdy próbowano się jej sprzeciwić, rondborstig uit trots, en by vlagen achterhoudend, waar hy vreesde dat men zyn oprechtheid zou aanzien voor onverstand – otwarty z dumy, a czasami powściągliwy, gdy obawiał się, że jego szczerość zostanie uznana za głupotę, evenzeer vatbaar voor zinnelyk als voor geestelyk genot – równie podatny na zmysłowe, jak i duchowe przyjemności, beschroomd en slecht bespraakt waar hy meende niet begrepen te worden – nieśmiały i źle wypowiadający się, gdy uważał, że nie jest zrozumiany, maar welsprekend als hy gevoelde dat zyn woorden op willigen bodem vielen – ale elokwentny, gdy czuł, że jego słowa padają na podatny grunt, traag als hy niet werd aangespoord door eenigen prikkel die voortkwam uit zyn eigen ziel – powolny, gdy nie był pobudzany przez bodziec pochodzący z jego własnej duszy, maar yverig, vurig, en doortastend waar dit wel het geval was – ale gorliwy, żarliwy i zdecydowany, gdy tak było, voorts, vriendelyk, beschaafd in zyn manieren, en onberispelyk van gedrag – przyjazny, dobrze wychowany w swoich manierach i nienaganny w zachowaniu, ziedaar nagenoeg Havelaar – oto Havelaar).

Ik zeg: nagenoeg. (Mówię: prawie; Ik zeg: nagenoeg – Mówię: prawie).

Want indien reeds alle bepalingen moeielyk zyn, geldt dit vooral van de beschryving van een persoon die zeer ver van den dagelykschen grondvorm afwykt. (Ponieważ jeśli wszystkie definicje są trudne, dotyczy to zwłaszcza opisu osoby, która znacznie odbiega od codziennej normy; Want indien reeds alle bepalingen moeielyk zyn – Ponieważ jeśli wszystkie definicje są trudne, geldt dit vooral van de beschryving van een persoon die zeer ver van den dagelykschen grondvorm afwykt – dotyczy to zwłaszcza opisu osoby, która znacznie odbiega od codziennej normy).

Het zal dan ook wel hierom wezen, dat romandichters hun helden gewoonlyk tot duivels of engelen maken. (Dlatego też powieściopisarze zwykle czynią swoich bohaterów diabłami lub aniołami; Het zal dan ook wel hierom wezen – Dlatego też, dat romandichters hun helden gewoonlyk tot duivels of engelen maken – powieściopisarze zwykle czynią swoich bohaterów diabłami lub aniołami).

Zwart of wit laat zich gemakkelyk schilderen, maar moeielyker is 't juist weergeven van schakeeringen die daartusschen liggen, wanneer men aan waarheid gebonden is en dus noch te donker noch te licht mag kleuren. (Czarny lub biały łatwo się maluje, ale trudniej jest dokładnie oddać odcienie między nimi, gdy jest się związanym z prawdą i nie można malować ani zbyt ciemno, ani zbyt jasno; Zwart of wit laat zich gemakkelyk schilderen – Czarny lub biały łatwo się maluje, maar moeielyker is 't juist weergeven van schakeeringen die daartusschen liggen – ale trudniej jest dokładnie oddać odcienie między nimi, wanneer men aan waarheid gebonden is en dus noch te donker noch te licht mag kleuren – gdy jest się związanym z prawdą i nie można malować ani zbyt ciemno, ani zbyt jasno).

Ik gevoel dat de schets die ik van Havelaar trachtte te geven, hoogst onvolkomen is. (Czuję, że szkic, który starałem się przedstawić o Havelaara, jest wysoce niekompletny; Ik gevoel dat de schets die ik van Havelaar trachtte te geven – Czuję, że szkic, który starałem się przedstawić o Havelaara, hoogst onvolkomen is – jest wysoce niekompletny).

De bouwstoffen die voor me liggen, zyn van zoo uit-eenloopenden aard, dat ze my door overmaat van rykdom in myn oordeel belemmeren, en ik zal dus wellicht daarop, onder het ontwikkelen der gebeurtenissen die ik wensch meetedeelen, ter-aanvulling terugkomen. (Materiały, które mam przed sobą, są tak różnorodne, że nadmiar bogactwa utrudnia mi ocenę i być może powrócę do nich podczas rozwijania wydarzeń, które chcę przekazać; De bouwstoffen die voor me liggen, zyn van zoo uit-eenloopenden aard – Materiały, które mam przed sobą, są tak różnorodne, dat ze my door overmaat van rykdom in myn oordeel belemmeren – że nadmiar bogactwa utrudnia mi ocenę, en ik zal dus wellicht daarop, onder het ontwikkelen der gebeurtenissen die ik wensch meetedeelen, ter-aanvulling terugkomen – i być może powrócę do nich podczas rozwijania wydarzeń, które chcę przekazać).

Dit is zeker, hy was een ongewoon mensch, en wel de moeite van 't bestudeeren waardig. (To pewne, był niezwykłym człowiekiem i wartym studiowania; Dit is zeker – To pewne, hy was een ongewoon mensch – był niezwykłym człowiekiem, en wel de moeite van 't bestudeeren waardig – i wartym studiowania).

Ik bemerk nu reeds dat ik verzuimd heb als een zyner hoofdtrekken optegeven, dat hy de belachelyke en de ernstige zyde der dingen met dezelfde snelheid en te-gelyker-tyd opvatte, aan welke eigenschap zyn wyze van spreken, zonder dat hyzelf dit wist, een soort van humor ontleende, die zyn toehoorders gedurig in twyfel bracht, of ze getroffen waren door 't diep gevoel dat in zyn woorden heerschte, of dat ze te lachen hadden over de koddigheid die op-eenmaal den ernst daarvan afbrak. (Zauważam już teraz, że zaniedbałem wskazanie jednej z jego głównych cech, że postrzegał absurdalne i poważne strony rzeczy z tą samą szybkością i jednocześnie, co nadawało jego sposobowi mówienia, bez jego wiedzy, pewien rodzaj humoru, który stale wprowadzał jego słuchaczy w wątpliwości, czy byli poruszeni głębokim uczuciem, które panowało w jego słowach, czy też powinni śmiać się z komizmu, który nagle przerywał ich powagę; Ik bemerk nu reeds dat ik verzuimd heb als een zyner hoofdtrekken optegeven – Zauważam już teraz, że zaniedbałem wskazanie jednej z jego głównych cech, dat hy de belachelyke en de ernstige zyde der dingen met dezelfde snelheid en te-gelyker-tyd opvatte – że postrzegał absurdalne i poważne strony rzeczy z tą samą szybkością i jednocześnie, aan welke eigenschap zyn wyze van spreken, zonder dat hyzelf dit wist, een soort van humor ontleende – co nadawało jego sposobowi mówienia, bez jego wiedzy, pewien rodzaj humoru, die zyn toehoorders gedurig in twyfel bracht – który stale wprowadzał jego słuchaczy w wątpliwości, of ze getroffen waren door 't diep gevoel dat in zyn woorden heerschte – czy byli poruszeni głębokim uczuciem, które panowało w jego słowach, of dat ze te lachen hadden over de koddigheid die op-eenmaal den ernst daarvan afbrak – czy też powinni śmiać się z komizmu, który nagle przerywał ich powagę).

Opmerkelyk was 't dat zyn voorkomen, en zelfs zyn aandoeningen, zoo weinig sporen droegen van zyn doorgebracht leven. (Zadziwiające było to, że jego wygląd, a nawet jego dolegliwości, nosiły tak mało śladów jego przeżytego życia; Opmerkelyk was 't dat zyn voorkomen – Zadziwiające było to, że jego wygląd, en zelfs zyn aandoeningen – a nawet jego dolegliwości, zoo weinig sporen droegen van zyn doorgebracht leven – nosiły tak mało śladów jego przeżytego życia).

Het roemen op ondervinding is een belachelyke gemeenplaats geworden. (Chwalenie się doświadczeniem stało się śmiesznym banałem; Het roemen op ondervinding – Chwalenie się doświadczeniem, is een belachelyke gemeenplaats geworden – stało się śmiesznym banałem).

Er zyn lieden die vyftig of zestig jaren lang meedreven met het stroompje, waarin ze beweren te zwemmen, en die van al dien tyd weinig anders zouden kunnen verhalen dan dat ze verhuisd zyn van de A-gracht naar de B-straat. (Są ludzie, którzy przez pięćdziesiąt lub sześćdziesiąt lat unosili się z prądem, w którym twierdzą, że płyną, i którzy z całego tego czasu niewiele więcej mogliby opowiedzieć, niż to, że przeprowadzili się z kanału A na ulicę B; Er zyn lieden die vyftig of zestig jaren lang meedreven met het stroompje, waarin ze beweren te zwemmen – Są ludzie, którzy przez pięćdziesiąt lub sześćdziesiąt lat unosili się z prądem, w którym twierdzą, że płyną, en die van al dien tyd weinig anders zouden kunnen verhalen dan dat ze verhuisd zyn van de A-gracht naar de B-straat – i którzy z całego tego czasu niewiele więcej mogliby opowiedzieć, niż to, że przeprowadzili się z kanału A na ulicę B).

Niets is gewoner dan op ervaring te hooren bogen, juist door hen die hun gryze haren zoo gemakkelyk verkregen. (Nic nie jest bardziej powszechne niż słyszenie, jak chwalą się doświadczeniem właśnie ci, którzy tak łatwo zdobyli swoje siwe włosy; Niets is gewoner dan op ervaring te hooren bogen – Nic nie jest bardziej powszechne niż słyszenie, jak chwalą się doświadczeniem, juist door hen die hun gryze haren zoo gemakkelyk verkregen – właśnie ci, którzy tak łatwo zdobyli swoje siwe włosy).

Anderen weer meenen hun aanspraken op ondervinding te mogen gronden op werkelyk ondergane lotwisseling, zonder dat echter uit iets blykt dat ze door die veranderingen werden aangegrepen in hun zieleleven. (Inni z kolei uważają, że ich roszczenia do doświadczenia mogą być oparte na rzeczywiście przeżytych zmianach losu, chociaż nic nie wskazuje na to, że te zmiany wpłynęły na ich życie duchowe; Anderen weer meenen hun aanspraken op ondervinding te mogen gronden op werkelyk ondergane lotwisseling – Inni z kolei uważają, że ich roszczenia do doświadczenia mogą być oparte na rzeczywiście przeżytych zmianach losu, zonder dat echter uit iets blykt dat ze door die veranderingen werden aangegrepen in hun zieleleven – chociaż nic nie wskazuje na to, że te zmiany wpłynęły na ich życie duchowe).

Ik kan me voorstellen dat het bywonen, of ondergaan zelfs, van gewichtige gebeurtenissen weinig of geen invloed heeft op zeker soort van gemoederen, die niet zyn toegerust met de vatbaarheid om indrukken optevangen en te verwerken. (Mogę sobie wyobrazić, że uczestnictwo lub nawet przeżywanie ważnych wydarzeń ma niewielki lub żaden wpływ na pewien rodzaj umysłów, które nie są wyposażone w zdolność odbierania i przetwarzania wrażeń; Ik kan me voorstellen dat het bywonen, of ondergaan zelfs, van gewichtige gebeurtenissen weinig of geen invloed heeft op zeker soort van gemoederen – Mogę sobie wyobrazić, że uczestnictwo lub nawet przeżywanie ważnych wydarzeń ma niewielki lub żaden wpływ na pewien rodzaj umysłów, die niet zyn toegerust met de vatbaarheid om indrukken optevangen en te verwerken – które nie są wyposażone w zdolność odbierania i przetwarzania wrażeń).