ТҮПНҰСҚАМЕН
ҮНДЕСКЕН ТУЫНДЫ
Аса қамқор, ерекше мейірімді Алланың атымен бастаймын.
Құранды аударуға екінің бірі тәуекел ете бермейді. Қанша жерден діндар, қанша жерден ғұлама болса да Құран мәнін түйсіну, оның сырларын толық мәнінде ашу әсте мүмкін емес. Сондықтан Құран аудармасын, қаншалықты жетік аударма болса да, Құранның өзі, яғни Алланың кәләмі деп қабылдауға болмайды. Дұрысы, осы аудармада да атап өтілгеніндей, Құран мағыналары мен түсіндірмесінің аудармасы.
Бағымызға қарай қазақ тіліндегі мұндай аудармалар қатары жыл санап артып келеді. Рас, ала-құлалыққа да жол берілгендігін жоққа шығара алмаймыз. Алайда, әрқайсысының өзіндік жетістігі бар екендігін де мойындауға тиістіміз. Бірі – түпнұсқаға жақындығымен ерекшеленсе, екіншісі – көркем тілі арқылы оқшауланады. Үшіншісінде – діни таным басым. Ал біз қолға алып отырған Мүслім Хайрулланың аудармасы – өзге аудармалардан бөлек, өзінше бір әлем. Сондықтан бұл аударма бағасын біз емес, бізден гөрі аузы дуалы дін ғұламалары бірінің бергенін қалаған едік. Сол оймен кітаптың қолмен түптелген бір нұсқасын аялай ұстап Қазақстан мұсылмандары Діни басқармасына да бас сұқтық. Бірнеше білікті мамандар алдынан өттік. Құтты болсын айтып, тілеулестік білдіріп баталарын беріп жіберді. Дербісәлі ағамызға да телефон шалып пікірін сұраған едік. Бұрыннан тонның ішкі бауындай жақын жүретін ағамыз бірден-ақ оң пейіл танытты. Әйтсе де, не керек, баталы сөз айту еншісі өзімізде қалды.
Мүслім Хайрулла аудармасындағы басты ерекшелік – бұл аударма емес, құйылып түскен маржан сөз. Аудармада сөз тересің, сөз аңдисың, содан барып қисынсыз тіркестер, орашолақ сөйлемдер бой түзейді. Ал М. Хайрулла аудармасында ондай жанқинау жоқ. Оның жаны Құран аятымен үндесіп кеткен. Сондықтан әр сөйлем, сөйлем емес аят, әуезді әуенмен төгіліп түскен. Бұл – басты ерекшелік. Құран мақамының аудармада сақталуы – бұл енді нағыз шеберлік.
Құранды айтпағанда, жай көркем шығармалар аудармасының өзіне көңіліміз тола бермейді. Ондай аудармалармен біз күнделікті жұмыс барысында ұдайы кездесіп тұрамыз. Мүслім ұсынған Құран аудармасын қолға алғанда сондай күмәннің болғаны рас. Алайда, «біссміллә» деп Құран беттерін парақтай бастағаннан-ақ ол ойдан айныдық. Қайталап айтайық, бұл аударма емес, құдірет қалауымен төгіліп түскен туынды. Бұл – біз ұғына бермейтін, сырын ішіне бүккен құпиялы Құран тылсымының қазақ тіліндегі бір көрінісі. Оқып көріңіз. Сіздің де дәп солай ойлайтының күмәнсіз.
Құдияр БІЛӘЛ,
жазушы, ҚР Мәдениет қайраткері,
Қазақстан Мұсылмандары
Діни Басқармасының алқа мұшесі
1-СҮРЕ.
ӘЛ-ФАТИХА.
БЕТАШАР.
Аса қамқор, ерекше мейірімді,
Алланың атымен!
1.
Барлық мактау – Аллаға, әлемдердің Раббысына1;
2.
Рақымды, мейірімді
3.
Қиямет Күнінің Әміршісі Ол ғана –
4.
Тек Саған ғана табынамыз1а,
Сенен ғана жәрдем тілейміз:
5.
“Бізді тура жолыңа сала гөр.
6.
Өзіңнің қайырымыңа бөленгеннің
Сала көрмеші, қаһарына ұшырағанның,
Және адасқанның жолына”.
2-СҮРЕ
ӘЛ-БАҚАРА2
Сиыр
Аса қамқор, ерекше мейірімді,
Алланың атымен!
1.
Әлиф – Ләм – Мим3.
2.
Міне осы Кітапта күдік жоқ,
Көрсетуші тура жолды,
Раббысынан қорыққаннан тақуа
болып жүргенге4.
3.
Көмеске сеніп5,
Намазына мұқият болып5а,
Кеңшілік етіп садақаны беретінге5ә,
Біз оған берген нәсіптен.
4.
Кім саған түсірілген (Кітапқа) сенеді,
Тағы сенен бұрын (елшілерге) түскендерге,
Кім Ақыретке нанады,
Әрі онда (ол жайында) күмән жоқ.
5.
Міне, солар Раббылары тарапынан,
Хақ жолда,
Солар ғана қуанышқа ие болар56 !.
6.
Ал кәпірлерге бәрі бір -
Үгітте, үгіттеме,
Олар (Аллаға) иман келтірмейді.
7.
Алла олардың бітеген,
Құлақтарын, жүректерін,
Көздерінде перде тұр,
Олар үшін зор қинау!
8.
Бірақ кейбірі екіжүзді (мұнафық):
“Аллаға, Ақырет күніне сендік”, -
дейді,
Бірақ жүректерінде иман жоқ.
9.
Алланы және иман келтіргендерді
алдай жақ.
Бірақ өздерін ғана алдағанын сезбейді.
10.
Олардың жүректерін дерт басқан,
Алла сол дерттерін қоздырар.
Өтірікшілер есебі –
Күйзелтуші азапта.
11.
Қашан да оларға:
“Жер жүзінде бұзақылықты
қылмаңдар”, делінсе,
Олар айтады:
“Жоқ біздер жақсылыққа ғана
шақырамыз”, – деп.
12.
Сақ болың!
Шын мәнінде олар бұзақылықты
ғана жайуда
Алайда олар түсінбейді6.
13.
“Иман келтіргендер сияқты,
Иман келтіріңдер”, – делінсе,
Айтар сөзі олардың:
“Надандар, ақымақтар сияқты
Иман келтірейік пе?” – деп.
Шын мәнінде олар білмейді,
Өздері ақымақ, адасушы екендерін!7
14.
Ал мүміндерге кездессе
Айтар сөзі олардың:
“Біз де иман келтірдік”, – деп,
Бірақ өз шайтандарымен оңашада8,
Олар айтады:
“Расында біз сендермен біргеміз,
Оларды тәлкек етіп жүрміз”, – деп.
15.
Алла азғындықта қаңғыртып
Ұшыратар оларды мазаққа.
16.
Олар тура жолды қисыққа
Айырбастап алғандар.
Саудалары пайдасыз!
Тура жолды таппайды.
17.
Олар от жаққан адам сияқты, -
Маңайын жап-жарық қылғанда,
Алла оны өшірді,
Қараңғылықта қалдырып,
Енді олар көрмейді.
18.
Саңырау, мылқау, соқыр болып,
Алла жолын таппайды.
19.
Әлде (тағы бір мысал9), -
Қараңғылықта күркіреп, жарқылдап
Аспаннан нөсерлете құйған жаңбырда,
Олар құлақтарын бармақтарымен бітейді,
Қорқып найзағайдан өлем деп.
Бірақ Алладан құтыла алмас имансыздар!
20.
Олардың көздері найзағайдан
шағылысады,
Оларға одан жарық болғанда,
Олар ұмтылады алдыға.
Қараңғы болып қалғанда,
Тұра қалады жылжымай.
Егер Алла қалағанда жояр еді
Олардағы есту, көру сезімін –
Өйткені, Алла күші толық,
әр нәрсеге жетуші!
21.
Әй, адамзат!
Құлшылық қылың Раббыларыңа,
Кім жаратты сендерді,
Әрі бұрын болғандарды!
Әрине, сақтанғаннан боларсыңдар.
22.
Кім сендер үшін,
Жерді төсек етіп жайды,
Аспандарды қорған қылып көтерді,
Көктен жаңбыр жаудырып,
Шығарды сендер үшін өсімдіктен ризықты.
Сондықтан біле тұра (Ақиқатты),
Аллаға серік қоспаңдар.
23.
Ал егер құлымызға
Біз түсіргенге күмән болса.
Онда осындай бір сүрені келтіріңдер,
Қалағандарыңды шақырып!
Егер сөздерің рас болса!
24.
Бірақ оны егер сендер қылмасаңдар,
Ал оны сендер сірә істей алмайсыңдар.
Оттан қорқыңдар – әзірленген кәпірлерге.
Отыны оның болады,
Тастар мен (бұзақы) адамдар.
25.
Иман келтіріп Аллаға,
Ізгі амал істеушілерді шаттандыр.
Кіреді олар Үжмаққа – өзендерді ағызған,
Оларға одан әр кезде ризық бергенде,
Олар айтады:
“Осы біздерге берілген еді ғой бұрын да”, – деп,
Ол сыртынан ғана ұқсас келеді10.
Оларға онда өте пәк жұбайлары бар,
Олар мәңгі онда болады.
26.
Алла тартынбайды мысал келтіруден –
Ол кішкентай ғана маса болсын11,
Мейлі, болсын ең қастерлі жаратылысы.
Ал мұміндер оны біледі,
Ол Раббыларынан (Ақиқат) деп,
Ал қарсы келгендер айтады:
“Алла бұл мысалмен не демек?” – деп.
Алла онымен көбісін салар адасуға,
Және көбісін тура жолға салады,
Тек бұзақыларды жолдан тайдырып.
27.
Аллаға берген уәдесінде тұрмаған,
Біртұтас болуға бұйырылғанды бұзып12,
Жер жүзіне бұзақылықты таратқан,
Рас, алданғандар, міне, солар13.
28.
Сендер қалайша сенбейсіңдер Аллаға?
Өлі едіңдер,
Ол сендерге жан берді14.
Өлтіріп, қайта тірілтеді соңыра.
Сөйтіп, қайта ораласыңдар, Келесіңдер,
Оның алдына тағы да.
29.
Ол – Сол, сендердің мұқтаждарың үшін
Дүниедегі бар нәрсені жаратты
Одан кейін аспанға (жаратуға) көңіл қойды.
Оны жеті қабат көк етіп реттеді.
Алла, расында, әр нәрсені білуші!
30.
Раббың сенің сол кезде періштелерге:
“Мен жерге,
Өз орынбасарымды қоямын”, – деді.
Сонда (періштелер) айтады:
“Олар, онда бұзақылыққа беріліп,
Қанды жерге төгеді,
Сонда да оны қоясың ба?
Ал біз Саған мақтау айтудамыз
әрқашан ұлықтап”, – деп.
Алла оларға:
“Сендер білмегенді, Мен білемін”, – деді.
31.
Алла Адаматаға үйретті,
Әр нәрсенің атауын15.
Одан кейін оларды көрсетіп періштелерге:
“Маған осы нәрселердің
атауларын айтыңдаршы,
(Сөздерің) егер болса рас”, – деді.
32.
Сонда періштелер айтты:
Біз гек Сенің үйреткеніңді ғана білеміз –
Саған мадақ, (Жаратушы Иеміз)!
Расында, Сен бәрін білушісің,
өте данышпансың!” – деп.
33.
Сонда, Алла: “Әй, Адамата!
Оларға мәлімде,
Бұл (нәрселердің) атауларын ”, – деді.
Ол оларды толық атап айтқанда,
Алла айтты оларға:
“Айтпадым ба сендерге,
Көктер мен жердің құпиясын,
білемін деп?
Маған бәрі мәлім сендердің
(Жүректегі) жасырғандарың
Әрі ашық жария қылғандарың” – деп.
34.
Сол сәтте періштелерге біз айттық:
“Адамға сәжде қылыңдар”, – деп.
Сонда бәрі сәжде қылғанда
Тәкаппар Ібіліс16 бас тартты,
Сөйтіп, қарсы келушілерден болды.
35.
Адаматаға айттық Біз сонда:
“Жаннатқа еркін кіріңдер!
Қалағаныңмен ризықтан,
Бірақ бұл ағашқа жолама,
Харам еткен Мен саған,
Жамандыққа ұшыратады”17, – деп.
36.
Бірақ залым Шайтан алдады,
Нығметтерден шығарды.
Алла айтты оларға:
“Шығыңдар сендер Жаннаттан,
Бір-біріңе қас болып,
Жер бетіне түсіңдер,
Сендерге онда ризық бар,
Мен белгілеген сәтке дейін”, – деп.
37.
Кейін Адамата Раббысынан
сөздер үйреніп17а,
Тәубе қылып жалбарынды.
Алла қабыл етті тәубесін!
Өйткені, қабылдаушы тәубені
Ерекше мейірімді бір Алла!
38.
Сонда айттық Біз:
“Шығыңдар сендер бұл жақтан!
Менен хабар келгенде.
Оған ерген адамда,
болмайды қорқыныш сезімі,
Қайғырмайды ешқашан.
39.
Бірақ қарсы келгендерді,
Біздің аяттарды өтірік дегендерді,
Тозақ отына саламыз,
Онда мәңгі қалады олар”, – деп.
40.
Әй, Исраиль ұлдары!
Естеріңе алыңдар, рақымымды сендерге.
Серттеріңде тұрындар18,
Мен де тұрамын уәдемде,
Менен ғана қорқыңдар.
41.
Мен (қазір) түсіргенге19
Растау үшін сендердегіні.
Бойсұнып сеніңдер,
Оған алғашқы қарсы
Келгендерден болмандар,
Менен келген хақ Сөзді,
Аз бағаға сатпаңдар.
Менен ғана қорқындар.
42.
Хақ екенін біле тұра,
Жалған етіп шығармаңдар.
Жасырып қалуға тырыспаңдар.
43.
Ие, болыңдар намазға,
Зекет төлеуін беріңдер,9а,
Әрі бас иіңдер,
Маған бас игендермен бірге20.
44.
Басқаларға игілікті бұйырып,
Ал өздерің оны ұмытасыңдар ма,
Раббы Кітабын құрметтеген бола тұра,
Қалайша түсінбейсіңдер осыны?
45.
Өздеріңе шақырыңдар жәрдемге
Сабыр21 мен намазды.
Расында, намаз ауыр соғады
Тақуалар мен мүміндерден басқаға.
46.
Нақ сенетін Раббысына қайтарына,
Оған (мәңгілікке) оралып.
47.
Әй, Исраиль ұлдары!
Естеріңе алыңдар.
Рақымымды сендерге
Басқа елден үстем еткен.
48.
Әрі қорқыңдар сол күннен –
Ешбір жан болыса алмайтын,
Шапағат кабыл болмайтын,
Әрі (күнәға) бодау алынбайтын,
Ешкімге жәрдем етілмейтін.
49.
Мынаны (еске алындар):
Біз сендерді Перғауыннан
Әрі оның сыбайластыларынан
құтқарғанымызды.
Сендерге соншалықты ұзақ уақыт
Жаман зорлық көрсеткен –
Ер балаларыңды өлтіріп,
Әйелдерді ғана тірі қалдырып,
Сол – сендерге зор сынақ еді Алладан.
50.
Тағы (еске алындар):
Құтқару үшін сендерді,
Біз теңізді қақ жардық
Сөйтіп көздеріңнің алдында
Перғауынды әскерімен батырдық.
51.
Және (еске алындар):
Белгіледік Біз Мұсаға22 қырық түнді,
Ал сендер оның артынан
Бүзауды тәңір қылдыңдар,
Батып сонымен ауыр күнәға.
52.
Сонда біз сендерді кешірдік
Тәубесіне келсін23 деп.
53.
Мынаны (еске алыңдар):
Мұсаға бердік Біз –
Ажырата білуді және Кітапты24,
Тура жолмен сендер жүрсін25 деп.
54.
Мынаны (еске алыңдар), қалай:
Мұса еліне айтты:
“Ей, менің жұртым!
Расында, бұзауды тәңір етумен,
Өздеріңе қастық қылдыңдар.
Ал енді шынайы өкініш түрінде
Тәубе етіңдер, Жаратушы Иелеріңе,
(Бұл күнәларың үшін) өздерің
Өздеріңді өлтіруге тиістісіңдер26,
Сөйтсендер – Жаратушының қасында
Сендер үшін қайыр бар”, – деп
Сонда да Алла қабыл етті тәубені.
Өйткені, қабылдаушы тәубені
Ерекше мейірімді бір Алла!
55.
Мынаны (еске алыңдар):
Сендер айттыңдар Мұсаға:
“Ей, Мұса! Саған сенбейміз,
Көрмейінше Алланың біз жамалын”27,
– деп.
Бірақ найзағай мен ащы дауыс,
Төбеден түсіп жайратты сендерді –
Соған куә болдыңдар өздерің.
56.
Сосын қайта тірілттік
Өліп қалған сендерді,
Бізге шүкір қылар деп.
57.
Кейін көлеңкеледік сендерді бұлттармен
Ризықтадық мәннамен және бөденемен:
“Жақсы аспен тамақтаның
Біз нәсіп еткен сендерге ”, – деп.
Бірақ (айтқанға көнбей),
Олар Бізге зиян ете алмады –
Өз жандарын залалға ұшыратты.
58.
Мынаны еске алындар,
Біздің (сендерге) айтқанымызды:
“Кіріңдер де осы қалаға28
Онда барымен рахаттанып ризықтаныңдар.
Бірақ кірерде қақпасына оның бас иіп:
“Алладан (кешірім) тілеймін” деңдер,
Сонда Біз күнәларынды кешіріп,
Игілердің арттырамыз несібін”, – деп.
59.
Бірақ ауыстырды залымдар,
Өздеріне айтылған сөзді басқаға.
Сонда біз оларға көктен азап тусірдік,
Болғаны үшін бұзақы.
60.
Мынаны еске алыңдар, Мұсаның қалай,
Жұрты үшін су тілегенін,
Сонда Біз:
“Сен асатаяғыңмен жартасты ұр!” – дедік.
Сонда сол жартастан,
Он екі (мөлдір) бұлақ20 атқылады,
Сөйтіп әр тайпа өз суатын белгіледі, -
Жеңдер, ішіңдер, Алла берген несіптен
Бұзақылық қылып жүрмеңдер.
61.
Мынаны еске алыңдар,
Өздерің айтқан:
“Ей, Мұса! Қашанғы жейміз біртағамды,
Жалбарыншы сен Раббыңа,
Бізге жерде өсетін көкөністен берсін деп,
Қияр мен бұршақты, сарымсақты шығарсын”, – деп.
Сонда Мұса айтты оларға:
“Қалайша сендер айырбастап аласыңдар,
Сапалы бұл нәрсені сапасы жоқ нәрсеге?
Бір қалаға30 барсаңдар
Онда қалағандарыңды табасыңдар”, – деп.
Сөйтіп өздеріне Алла ашуын шақырып,
Олар тап болды жоқшылық пен қорлыққа.
Бұның бәрі оларға,
Алла аяттарын жоқка шығарып
Оның пайғамбарларын еш жазықсыз,
өлтіргені үшін31
Қарсы келіп, барлық шектен шыққаны үшін32.
62.
Шындығында (Құранға) иман келтіргендер,
Яһудилер, назорейлер-3 мен сәбейлер34 –
Аллаға және Ақырет Күніне сенгендер,
Жасап жақсы амалдарды,
Сыйлық алар Алладан,
Оларда еш қорқыныш болмайды,
Әрі олар қайғырмайды.
63.
Мынаны еске алындар:
Біздің сендерден уәде алғанымызды Тауды35
Көтеріп айтканымызды:
“Біз сендерге түсіргенге36 берік болыңдар,
Сендер (ашылған сырды) есте сақтандар,
Сонда бәлкім тақуа боларсыңдар”, – деп.
64.
Бірақ одан кейінде сендер жалтардыңдар,
Соңда Алланың сендерге деген
Қайырымы болмаса,
Әлбетте ұшырар едіңдер зиянға.
65.
Рас, сендер білесіндер,
Сенбінің37 қағидасын бұзғандарды.
Біз айттық оларға: “Маймылға айналындар,
Жиіркенішті, қор болған”, – деп.
66.
Бұл жазаны Біз үлгі қылдық,
Сол елге және ұрпақтарына,
Әрі сақтанғанға өсиет.
67.
Мынаны еске алыңдар,
Мұсаның қалай өз жұртына айтқанын:
“Алла сендерге сиырды бауыздауға38 бұйырды”, – деп.
Сонда олар айтты:
“Бізді мазақ етіп тұрсың ба?” – деп.
Ол айтты: “Алла мені сақтасын,
Ақымақтардан болудан! – деп.
68.
Сонда олар айтты:
“Біз үшін жалбарыншы Раббыңа,
Ол сиыр қандай болуы тиіс”, – деп.
Ол айтты:
“Ол кәрі де емес, жас та емес,
Орта жасар болсын, – деп, -
Алла айтты сендерге,
Ал енді орындандар үкімді”, – деп.
69.
Сонда да олар айтты:
“Біз үшін жалбарыншы Раббыңа,
Ол сиырдың түсі қандай болсын”, – деп.
Мұса айтты: “Ол сарғыш түсті, дағы жоқ
Көрген көзді қуантатын болсын, – деп, -
Алла айтты сендерге”
70.
Олар айтты:
“Біз үшін жалбарыншы Раббыңа,
Қандай болсын ол сиыр,
Өйткені ұқсас сиыр көп екен,
Тек қалауымен Алланың
Дұрыс тандау жасармыз”, – деп.
71.
(Мұса) айтты оларға: “Ол сиыр
Жер жыртуға, су тасуға жегілмеген,
Теңбілі жоқ оның, болсын кіршіксіз”, – деп.
Сонда олар айггы:
“Міне, енді келтірдің шындықты”, – деп.
Сосын бауыздады сиырды,
Құлықсыз, әрең жүріп орындап.
72.
Мынаны (еске алыңдар), қалай
Сендер өлтіріп болып тірі жанды,
Өзара жанжалдасып тартыстыңдар.
Бір-бірінді “жауыз” деп айыптап,
Сонда құдіретімен Алланың
Жасырғандарың айқын болды.
73.
Біз айттық:
“Сиырдың бір мүшесін алыңдар да,
Өлікті сонымен қағындар”, – деп.
Алла солай тірілтеді өлгенді,
Әрі Өз белгілерін көрсетеді
Сендер ақылға келсін деп.
74.
Енді сол заманнан бері
Қатыгез болып жүректерің қатайды,
Тіпті тас сияқты,
Әлде одан да қаттырақ –
Бірақ тастың да түрі бар:
Кейбірі – бұлақ суын шығарады,
Енді бірі бөлініп өзендерді ағызады.
Алайда тастар арасында, әлбетте,
Алладан қорқып қирайтындары бар.
Әрі Алла бейхабар болып қалмайды,
Жасаған істеріңнен сендердің.
75.
(Әй, мұсылмандар!):
Сендер үміт үзбей жүрсіндер ме,
Олар (үгіттеріңе) сенер деп,
Олардың арасында болған кезде
Алла сөзін естігендер,
Олар оны ұғынып болып
Мағынасын оның (қасақана)
Біле тұра өзгертті.
76.
Мынаны (еске алыңдар):
Имандыларға кездескенде олардың:
“Біз де иман келтірдік”, – деп айтқанын.
Ал өзара оңаша қалғанда:
“Сендерге Алла
(Кітапта) берген шындықты,
Оларға айтуларың керек пе,
Мүмкіндік беріп оларға,
Раббылары алдында дәлелдеуге сендерге.
Соны неге түсінбейсіндер?” – деп.
77.
Қалайша, олар білмегені ме,
Алланың анық білетінін,
Олардың (әдейі) жасырғанын ішінде,
Әрі (арам оймен) ашқанын?
78.
Олардың арасында бар надандары,
Кітаптан мүлдем бейхабар,
Онда өзіне қалағанын ғана көреді,